Αν και οι σωφρονιστήρες ή φρονιμίτες ή τρίτοι γομφίοι θα έπρεπε να «σωφρονίζουν», τουλάχιστον με το παράδειγμά τους, οι ίδιοι όχι μόνο δεν μένουν «φρόνιμοι», αλλά δημιουργούν τα περισσότερα προβλήματα από οποιαδήποτε άλλη ομάδα δοντιών, αναγκάζοντας έτσι τους οδοντιάτρους να τους βάζουν πρώτους στη λίστα των εξαγωγών.

Οι σωφρονιστήρες είναι τα τελευταία δόντια που ανατέλουν (βγαίνουν) μέσα στο στόμα και χρονικά, από τα δεκαεφτά έως και τα εικοσιένα, αλλά και από άποψη θέσης, καταλαμβάνοντας την τελευταία θέση πάνω στη σειρά των δοντιών (ή σωστότερα: «τον οδοντικό φραγμό»).

Είναι τέσσερις συνολικά, δύο σε κάθε γνάθο, από ένας δεξιά κι αριστερά. Μαζί με τους υπόλοιπους 8 γομφίους (τραπεζίτες), έχουν σαν ρόλο τo άλεσμα των τροφών.

Φρονιμίτες, οι συνήθεις ύποπτοι…

Αν και οι φρονιμίτες βγαίνουν στο στόμα τελευταίοι, από νωρίς «μας βάζουν στα βάσανα», μιας και τα προβλήματα ξεκινούν από την ανατολή τους. Δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο να μην υπάρχουν καθόλου (συγγενής έλλειψη), πράγμα το οποίο δεν δημιουργεί προβλήματα, μιας και οι υπόλοιποι γομφίοι επαρκούν για τη μάσηση, ή να υπάρχουν μεν αλλά να μην ανατείλουν ποτέ (έγκλειστοι), ή να ανατείλουν μερικώς στο στόμα (ημιέγκλειστοι) ή εκτός της προβλεπόμενης θέσης (έκτοποι).

Ακόμα και αν ο διαθέσιμος χώρος είναι επαρκής για την ανατολή τους, είναι σύνηθες φαινόμενο πρίν την ολοκλήρωση της ή και μετά από αυτή, αν πρόκειται για ημιέγκλειστους, να προκληθεί από τα μικρόβια φλεγμονή στα ούλα που περιβάλλουν το σωφρονιστήρα με έντονο πόνο, οίδημα (πρήξιμο) και εκροή πύου, μια κατάσταση που λέγεται περιστεφανίτιδα.

Αν και μπορεί οι σωφρονιστήρες να παραμείνουν ασυμπτωματικοί, εξαιτίας της θέσης τους συνήθως δεν βουρτσίζονται καλά με αποτέλεσμα να τερηδονίζονται εύκολα, πράγμα πιο συχνό στους ημιέγκλειστους.

Για τον ίδιο δε λόγο μπορουν να δημιουργήσουν και πρόβλημα στα ούλα μεταξύ του σωφρονιστήρα και του γειτονικού γομφίου.

Έκτοποι σωφρονιστήρες μπορούν να τραυματίσουν το αντίστοιχο μάγουλο, ενώ έγκλειστοι και ημιέγκλειστοι μπορεί είτε να οδηγήσουν σε απορρόφηση της παρακείμενης ρίζας του δεύτερου γομφίου (βλέπε εικόνα), είτε να διαταράξουν τη σύγκλειση όλων των δοντιών ιδιαίτερα μετά από ορθοδοντική αποκατάσταση.

Για όλους τους παραπάνω λόγους οι σωφρονιστήρες αντιμετωπίζονται από τους οδοντιάτρους ως συνήθεις ύποπτοι και είναι πιο εύκολη η απόφαση για την εξαγωγή τους.

Και τώρα, τι κάνουμε;

Μετά από τόση «λάσπη» που ρίξαμε εναντίον των σωφρονιστήρων, είναι αναγκαίο να διευκρινήσουμε ότι εάν δεν υπάρχει κανένας λόγος, είτε κλινικός είτε ακτινογραφικός, τους αφήνουμε στην ησυχία τους γιατί, μπορεί να μην είναι και τόσο απαραίτητοι για τη μάσηση, αλλά κάλλιστα μπορεί να χρειαστούν κάποτε σαν στήριγμα σε μια μελλοντική γέφυρα ή άλλη προσθετική αποκατάσταση.

Όταν όμως δημιουργήσουν προβλήματα, η πρώτη επιλογή είναι η εξαγωγή τους, με εξαίρεση την περίπτωση της περιστεφανίτιδας που πρέπει πρώτα να αντιμετωπιστούν τα έντονα κλινικά της συμπτώματα και σε δεύτερο χρόνο να προχωρήσουμε στην εξαγωγή.

Η αντιμετώπιση της περιστεφανίτιδας εξαρτάται από την μορφή με την οποία εκδηλώθηκε. Σε περίπτωση οξείας μορφής, χρησιμοποιούνται αντιβιοτικά (πενικιλλίνη).

Σε περιπτώσεις υποξείας ή χρονίας περιστεφανίτιδας, όπου τα κλινικά συμπτώματα είναι πιο ήπια αρκεί ο καθαρισμός των ούλων και ιδιαίτερα της περιοχής που σκεπάζει τον σωφρονιστήρα (καλύπτρα) με διάλυμα Η2Ο2 και η τοποθέτηση από τον οδοντίατρο κάτω από την καλύπτρα μιας γάζας που έχει εμποτισθεί με κάποιο αντισηπτικό.

Ο οδοντίατρος μπορεί να προτείνει στοματοπλύσεις με κάποιο στοματικό διάλυμα, ενώ η χρήση αντιβιοτικών εξαρτάται από τη συγκεκριμένη περίπτωση. Αφού υποχωρήσει η φλεγμονή, μπορεί να γίνει η εξαγωγή του δοντιού ή και ακόμη του ανταγωνιστή του (δηλαδή του άνω φρονιμίτη), μιας και συνήθως περιστεφανίτιδα παθαίνει ο κάτω φρονιμίτης).

Πριν από οποιαδήποτε εξαγωγή είναι απαραίτητος ο πλήρης ακτινογραφικός έλεγχος, εξαιτίας των παραλλαγών που υπάρχουν είτε στη μορφή είτε στη θέση των σωφρονιστήρων.

Εάν ο σωφρονιστήρας έχει ανατείλει πλήρως, η εξαγωγή του δεν διαφέρει από κάποια άλλη εξαγωγή. Oταν όμως πρόκειται για εγκλείστους ή ημιέγκλειστους, τότε χρειάζεται χειρουργική εξαγωγή σε ένα πλήρως εξοπλισμένο οδοντιατρείο ή σε γναθοχειρουργική κλινική.

Κι επειδή κάποιες λέξεις τρομάζουν χωρίς λόγο, ας εξηγήσουμε ότι λέγοντας χειρουργική εξαγωγή, εννοούμε την μετά από τοπική αναισθησία (όπως και σε μια απλή εξαγωγή) δημιουργία μικρής τομής και ίσως αφαίρεση μικρής ποσότητας οστού, ώστε με τους κατάλληλους χειρισμούς να γίνει δυνατή η αφαίρεση του σωφρονιστήρα.

Περισσότερα θα αναφερθούν σε ειδικό θέμα που θα αφορά τους έγκλειστους και ημιέγκλειστους σωφρονιστήρες. Δεν ξέρω αν οι σωφρονιστήρες ή φρονιμίτες «φρονιμεύουν» τους ασθενείς, αλλά σίγουρα είναι τα μοναδικά δόντια που δικαιολογούν τη ρήση…«πονάει δόντι – βγάζει δόντι».