Με επιστολή προς τον Νομάρχη Κοζάνης κ. Μητλιάγκα, η Greenpeace κάνει σημαντική παρέμβαση στο θέμα της διαρροής τοξικών ουσιών από την ΔΕΗ, θεωρώντας ότι η πραγματική ποσότητα του Aroclor που κάηκε είναι περίπου 11,5 κιλά και όχι 1,8 όπως ισχυρίζεται η ΔΕΗ και ότι αν και ο ευρύτερος πληθυσμός δεν κινδυνεύει άμεσα, οι διοξίνες που εκλύθησαν θα περάσουν στην τροφική αλυσίδα και θα επιβαρύνουν μακροχρόνια τους κατοίκους ενώ θεωρεί οτι ομάδες “υψηλού κινδύνου” είναι οι εργαζόμενοι και οι πυροσβέστες που αντιμετώπησαν το συμβάν αμέσως μετά το ατύχημα. Αυτοί δηλαδή που εξετέθησαν σε αρκετά υψηλές συγκεντρώσεις διοξινών, φουρανίων και PCBs.

Η επιστολή της Greenpeace

Προς: Νομάρχη Κοζάνης κ. Μητλιάγκα

Σας απευθύνω αυτή την επιστολή μετά το θόρυβο που έχει δημιουργηθεί σχετικά με τη διαρροή τοξικών ουσιών από μονάδα της ΔΕΗ το βράδυ των Χριστουγέννων. Θεωρώ σκόπιμη την παρέμβαση της Greenpeace, γιατί έχουν ακουστεί και γραφεί πολλές ανακρίβειες για το θέμα αυτό, το οποίο είναι εξαιρετικά σοβαρό για τους εργαζόμενους και τους κατοίκους της περιοχής.

Θα προσπαθήσω παρακάτω να αναλύσω συνοπτικά τις ενστάσεις και τις θέσεις της Greenpeace.

1. Η επικινδυνότητα του Aroclor

Σύμφωνα με τις ανακοινώσεις της ΔΕΗ οι πρώτες αναλύσεις έδειξαν ότι οι πυκνωτές περιείχαν το εμπορικό σκεύασμα Aroclor 1232, “το οποίο είναι χαμηλής περιεκτικότητας σε χλώριο”. Οι ανακοινώσεις στον τύπο παρουσίαζαν το σκεύασμα αυτό ως σχεδόν ακίνδυνο και ουδεμία σχέση έχον με το γνωστό στο ευρύ κοινό “κλοφέν”. Και τα δύο όμως είναι εμπορικές ονομασίες του ίδιου ουσιαστικά προϊόντος, των PCBs. “Αroclor” είναι η εμπορική ονομασία που δίνει στα PCBs η διαβόητη πολυεθνική εταιρεία Monsanto. Το Aroclor 1232 ανήκει στα PCBs (πολυχλωριωμένα διφαινύλια), μια κατηγορία που απαρτίζεται από 209 συγγενείς ενώσεις, 130 των οποίων ανιχνεύονται στα εμπορικά σκευάσματα. Ένα σύνηθες εμπορικό σκεύασμα είναι μίγμα έως και 50 διαφορετικών PCBs. Η περιεκτικότητα των PCBs σε χλώριο κυμαίνεται από 20-60%. Σε ότι αφορά το Aroclor 1232, αυτό περιέχει 31,4-31,5% χλώριο, ποσοστό δηλαδή διόλου ευκαταφρόνητο.

Οι ουσίες αυτές, όχι μόνο ακίνδυνες δεν είναι, αλλά συγκαταλέγονται στις πιο τοξικές και επικίνδυνες ουσίες που γνωρίζει ο άνθρωπος. Η έκθεση με οποιοδήποτε τρόπο στις ουσίες αυτές (αναπνοή, κατάποση, επαφή με το δέρμα) μπορεί να προκαλέσει σοβαρές επιπλοκές, όπως δερματολογικές παθήσεις (χλωρακμή), μείωση σχηματισμού ερυθρών αιμοσφαιρίων, αλλαγές στο μεταβολισμό, αποβολές σε εγκύους, βλάβες σε διάφορα όργανα και κυρίως στο συκώτι, εξασθένηση του ανοσοποιητικού συστήματος, βλάβες στην αναπαραγωγή, καρκίνο κ.λπ. Οι ουσίες αυτές είναι ιδιαίτερα σταθερές στο περιβάλλον, συσσωρρεύονται στους λιπώδεις ιστούς των οργανισμών (λίπος, μητρικό γάλα, αίμα, σπέρμα) και μεταδίδονται μέσω του πλακούντα της μήτρας και του μητρικού γάλακτος από γενιά σε γενιά.

Απόρροια της μεγάλης επικινδυνότητας τους αποτελούν και οι πολλαπλές απαγορεύσεις της χρήσης των ουσιών αυτών σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Το 1985, η χρήση ΟΛΩΝ των PCBs απαγορεύτηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση με την οδηγία 85/467/ΕΟΚ. ’λλη κοινοτική οδηγία (96/59/ΕΚ) στοχεύει σε πλήρη απαλλαγή από PCBs και εξοπλισμό που περιέχει PCBs όσο το δυνατόν συντομότερα και για τον μεγάλο εξοπλισμό (όπως αυτός της ΔΕΗ) πριν από το τέλος του 2010.

Τα PCBs περιλαμβάνονται στην λεγόμενη “Βρώμικη Δωδεκάδα”, μια λίστα που περιλαμβάνει τις πιο τοξικές ενώσεις και την οποία συνέταξε το Πρόγραμμα Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών (UNEP). Τον Μάιο του 2001, η Διεθνής Σύμβαση της Στοκχόλμης απαγόρεψε την παραγωγή και χρήση PCBs σε όλο τον κόσμο, ζητώντας την απόσυρση και καταστροφή τους σε σύντομο χρονικό διάστημα.

2. Πόσο Aroclor κάηκε;

Σύμφωνα με στοιχεία της ίδιας της ΔΕΗ, κατά τη διάρκεια του ατυχήματος κάηκαν δύο πυκνωτές που περιείχαν 30 λίτρα μονωτικού λαδιού ο καθένας. Σύμφωνα με τη ΔΕΗ πάντα, οι εν λόγω πυκνωτές περιείχαν 15,5% Aroclor 1232. Στην ανακοίνωση της ΔΕΗ, που δημοσιεύτηκε στον τύπο στις 25 και 26 Ιανουαρίου, αναφέρεται πως κάηκαν τελικά 1,8 κιλά Aroclor, ποσότητα που η ίδια θεωρεί μικρή. Ατυχώς όμως, η ΔΕΗ έκανε ένα χονδροειδές λάθος στους υπολογισμούς, υποτιμώντας έτσι το μέγεθος του προβλήματος. Η πραγματική ποσότητα του Aroclor που κάηκε είναι περίπου 11,5 κιλά και όχι 1,8 όπως ισχυρίζεται η ΔΕΗ.

Αν οι πυκνωτές περιείχαν 30 λίτρα μονωτικού λαδιού ο καθένας με 15,5% περιεκτικότητα σε Aroclor, όπως δήλωσε αρχικά η ΔΕΗ, τότε περιείχαν 4,65 λίτρα Aroclor ο καθένας, δηλαδή συνολικά 9,3 λίτρα και οι δύο πυκνωτές. Κάθε λίτρο Aroclor ζυγίζει 1,24 κιλά, σύμφωνα με στοιχεία της κατασκευάστριας εταιρείας. Συνεπώς, οι δύο πυκνωτές περιείχαν συνολικά 11,5 κιλά Aroclor.

Αν κάποιοι θεωρούν την ποσότητα αυτή μικρή, ας αναλογιστούν ότι το περίφημο σκάνδαλο με τις διοξίνες σε κοτόπουλα στο Βέλγιο ξεκίνησε με την ανάμιξη 50 μόλις κιλών Aroclor σε ζωοτροφές.

3. Η καύση του Aroclor γέννησε διοξίνες

Πολυάριθμες μελέτες έδειξαν ότι, κατά τη διαδικασία παραγωγής του Aroclor, παράγονται -και παραμένουν στο τελικό προϊόν- τα συγγενή προς αυτά φουράνια. Τα φουράνια ανήκουν στην ίδια κατηγορία με τις διοξίνες. Επειδή υπάρχουν συνολικά 75 διαφορετικές διοξίνες και 135 φουράνια, και επειδή η τοξικότητα της κάθε ουσίας διαφέρει σημαντικά, για πρακτικούς λόγους όλες αυτές οι 210 ενώσεις μεταφράζονται σε ισοδύναμο (Ι-ΤΕQ) της πιο τοξικής διοξίνης, της TCDD, γνωστής και ως “διοξίνης του Σεβέζο”.

Όταν τα PCBs καίγονται σε παρόμοια ατυχήματα, παράγονται οι συγγενείς προς αυτά διοξίνες. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία επ’ αυτού, πρώτον γιατί έτσι ορίζουν οι νόμοι της χημείας και, δεύτερον, γιατί έχει διαπιστωθεί στην πράξη σε δεκάδες αντίστοιχα ατυχήματα σε πολλές άλλες χώρες.

Τις προηγούμενες μέρες ακούστηκαν αντιεπιστημονικά επιχειρήματα του τύπου “το Aroclor κάηκε αμέσως σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες και έτσι δεν πρόλαβαν να δημιουργηθούν διοξίνες” !!! Η επίκληση αντίστοιχων επιχειρημάτων, απλώς μαρτυρά άγνοια του θέματος. Όχι μόνο παράγονται διοξίνες από την έκρηξη ή την ανάφλεξη πυκνωτών που περιέχουν Aroclor, αλλά η υπάρχουσα επιστημονική γνώση μας παρέχει σήμερα τη δυνατότητα να υπολογίσουμε και πόσες διοξίνες παράγονται.

Η Αμερικανική Υπηρεσία Περιβάλλοντος (ΕΡΑ) αναφέρει πως παράγονται 20 μικρογραμμάρια διοξίνης ανά κιλό καιγόμενου Aroclor (20 μg Ι-ΤΕQ/Kg), ενώ το Πρόγραμμα Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών (UNEP) δίνει κατ’ ελάχιστον 15 μg Ι-ΤΕQ/Kg, τονίζοντας όμως ότι ο συντελεστής αυτός αυξάνει αν το Aroclor έχει χρησιμοποιηθεί για μεγάλο διάστημα (κάτι που ισχύει στην περίπτωση της ΔΕΗ, αφού οι πυκνωτές αυτοί χρησιμοποιούνται από το 1984).

Με βάση τα παραπάνω στοιχεία, η Greenpeace υπολόγισε την ποσότητα των διοξινών που παρήχθησαν. Από την καύση των δύο πυκνωτών παρήχθησαν περίπου 0,2 μιλιγκράμ διοξινών (0,2 mg I-TEQ). Η ποσότητα αυτή αν και ακούγεται πολύ μικρή, είναι εν τούτοις εξαιρετικά επικίνδυνη.

Δεν υπάρχει κάποιο ασφαλές όριο κάτω από το οποίο να μη κινδυνεύει κανείς από την έκθεση σε διοξίνες. Επειδή όμως εκτιθέμεθα ούτως ή άλλως σε πολλές πηγές διοξινών, η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας όρισε ως “ανεκτή” δόση την πρόσληψη 1-4 τρισεκατομμυριοστών του γραμμαρίου (pg) ανά κιλό βάρους ανά μέρα, ως τη δόση εκείνη που με τα σημερινά δεδομένα μπορεί να χαρακτηρισθεί ως “κοινωνικά αποδεκτή”. Αυτό σημαίνει ότι ένα άτομο βάρους 60 κιλών δεν θα πρέπει να δέχεται πάνω από 60-240 pg ημερησίως. Σε κάποιες χώρες, π.χ. ΗΠΑ, ισχύουν ακόμη αυστηρότερα όρια. Σε πρόσφατη (2001) έκθεση της αμερικανικής Υπηρεσίας Περιβάλλοντος (ΕΡΑ), αναφέρεται πως η επικινδυνότητα των διοξινών είναι τουλάχιστον δεκαπλάσια αυτής που μέχρι σήμερα πιστεύαμε.

Στόχος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο οποίος υιοθετήθηκε τον Ιούλιο του 2001, είναι η εβδομαδιαία πρόσληψη διοξινών να μη υπερβαίνει τα 14 pg ανά κιλό βάρους (δηλαδή τα 2 pg ανά κιλό βάρους ημερησίως).

Η ποσότητα διοξίνης που διέφυγε από το ατύχημα στην Κοζάνη, θεωρητικά αρκεί για να ξεπεραστεί η ημερήσια επιτρεπτή δόση για περίπου 1,5 εκατομμύριο ανθρώπους. Και λέμε θεωρητικά γιατί η σημαντικότερη οδός πρόσληψης διοξινών είναι μέσω της τροφικής αλυσίδας.

4. Ποιοί κινδυνεύουν;

Οι ομάδες “υψηλού κινδύνου” είναι οι εργαζόμενοι και οι πυροσβέστες που αντιμετώπησαν το συμβάν αμέσως μετά το ατύχημα. Αυτοί εξετέθησαν σε αρκετά υψηλές συγκεντρώσεις διοξινών, φουρανίων και PCBs.

Λογικά, σχετικά υψηλές συγκεντρώσεις των ουσιών αυτών θα πρέπει να βρίσκονται στον χώρο που σημειώθηκε το ατύχημα, καθώς και εκεί που μεταφέρθηκαν οι τοξικοί ρύποι με τη βοήθεια του ανέμου.

Ο ευρύτερος πληθυσμός δεν κινδυνεύει άμεσα. Δυστυχώς όμως, οι διοξίνες που εκλύθησαν θα περάσουν στην τροφική αλυσίδα και θα επιβαρύνουν μακροχρόνια τους κατοίκους.

Βιοχημικές έρευνες έχουν δείξει πως οι διοξίνες δρουν ως ισχυρές “περιβαλλοντικές ορμόνες”. Όπως και οι φυσικές ορμόνες, οι διοξίνες μπορούν να διαπεράσουν τη μεμβράνη των κυττάρων και να αλλάξουν τη δράση των γονιδίων που ρυθμίζουν τη διαδικασία της ανάπτυξης. Ακόμη και απειροελάχιστες συγκεντρώσεις διοξινών μπορούν να επηρεάσουν το ανοσοποιητικό και νευρικό σύστημα των οργανισμών. Σε πειραματόζωα, η έκθεση σε διοξίνες έχει προκαλέσει ένα ευρύ φάσμα τοξικολογικών επιπτώσεων. Μερικές απ’ αυτές εμφανίστηκαν σε εξαιρετικά μικρές δόσεις διοξινών, της τάξης των λίγων τρισεκατομμυριοστών του γραμμαρίου. Στις επιπτώσεις αυτές συγκαταλέγονται η ενδομητρίωση και η ενίσχυση θηλυκών χαρακτηριστικών σε αρσενικά πειραματόζωα. Κάποιες διοξίνες μπορούν ακόμη να προκαλέσουν καρκίνο, όπως καταδεικνύεται από πολλές πρόσφατες μελέτες. Έρευνα που δημοσιεύτηκε στο ιατρικό επιστημονικό περιοδικό Lancet τον Μάϊο του 2000 και αφορά στις επιπτώσεις των διοξινών στην ευρύτερη περιοχή του Σεβέζο της Ιταλίας (όπου είχε υπάρξει σημαντική έκλυση διοξίνης το 1976) έδειξε πως η έκθεση του πληθυσμού στις διοξίνες έχει επηρεάσει σημαντικά τον καθορισμό του φύλου των νεογέννητων παιδιών. Συγκεκριμένα, παρατηρήθηκε μία σημαντική αύξηση των γεννήσεων κοριτσιών στις περιπτώσεις εκείνες που ο πατέρας είχε εκτεθεί σε υψηλά επίπεδα διοξίνης.

Οι προληπτικές ιατρικές εξετάσεις που έγιναν, ελάχιστα μπορούν να δείξουν για την επιβάρυνση των εργαζομένων στη ΔΕΗ, αφού οι όποιες παρενέργειες είναι μακροχρόνιες. Θα έπρεπε να εκτεθεί κανείς σε υπερβολικά υψηλές συγκεντρώσεις διοξινών για να παρουσιάσει εμφανή σημάδια όπως π.χ. η χλωρακμή. Οι μόνες αναλύσεις που έχουν νόημα είναι οι επαναλαμβανόμενες εξετάσεις στο αίμα και γενικά λιπώδεις ιστούς για να μετρηθεί η συγκέντρωση διοξινών και PCBs. Οι εξετάσεις για διοξίνες σε ανθρώπινους ιστούς, πραγματοποιούνται προς το παρόν μόνο στο εξωτερικό, αφού ακόμη δεν έχουν ξεκινήσει τα αντίστοιχα εξειδικευμένα εργαστήρια στην Ελλάδα.

Έχει νόημα επίσης να γίνουν συστηματικές εξετάσεις σε κτηνοτροφικά προϊόντα της περιοχής (κυρίως γαλακτοκομικά και κρέατα), αφού οι διοξίνες θα καταλήξουν αργά ή γρήγορα σ’ αυτά μέσω της τροφικής αλυσίδας.

5. Τι μπορεί να γίνει από δω και πέρα;

1. Οι εξετάσεις σε ανθρώπινους ιστούς και τρόφιμα που προαναφέραμε.
2. Η άμεση αντικατάσταση και καταστροφή όλων των συσκευών που περιέχουν PCBs. Η καταστροφή αυτή μπορεί να γίνει με τεχνολογίες εναλλακτικές της καύσης (η οποία είναι επικίνδυνη μέθοδος) και μάλιστα μπορεί να γίνει επί τόπου με ειδικές κινητές μονάδες κλειστού κυκλώματος για να αποφευχθεί και η οδική μετακίνηση των επικίνδυνων υλικών.
3. Η εφαρμογή επιτέλους της κοινοτικής στρατηγικής για τις διοξίνες και τα PCBs, η οποία προβλέπει την οριστική απάλειψη αυτών των ουσιών.

Ελπίζουμε να βρείτε τα παραπάνω χρήσιμα στο έργο σας. Στη διάθεσή σας για κάθε περαιτέρω πληροφορία.

Με εκτίμηση,

Νίκος Χαραλαμπίδης
Διευθυντής

Διαβάστε επίσης

• Σώσε τις μέλισσες
• Greenpeace: Οχι στην πρόταση Τρακατέλλη για τα μεταλλαγμένα
• Greenpeace: Ανεμιστήρες οροφής, όχι άλλα κλιματιστικά
• Η Greenpeace για το μεταλλαγμένο ρύζι
• Greenpeace: Εκστρατεία για την εξοικονόμηση ενέργειας