Οσοι ζουν με παιδιά ή ασχολούνται με αυτά αναγνωρίζουν τη σημασία που έχει η ζωγραφική για την παιδική ηλικία. Δεν είναι, ωστόσο, λίγοι αυτοί που αντιμετωπίζουν τα σχέδια των μικρών παιδιών τους με κάποια αμηχανία ή ακόμα και δυσπιστία. Σε κάποιους φαίνονται περίεργα, ακατανόητα, γιατί όχι και μικρής σημασίας. ’λλοι πάλι θέλουν να βοηθήσουν τα παιδιά τους να «μάθουν» να ζωγραφίζουν «καλά». Κάποιοι άλλοι, συγχέουν την «απόδοση» στη ζωγραφική με τη γενικότερη νοητική και μαθησιακή εξέλιξη των παιδιών που θα τα βοηθήσει να προχωρήσουν καλά στο δημοτικό. Κάποιες προσπάθειες έχουν γίνει τελευταία στα πλαίσια του marketing κάποιων εταιριών και όχι μόνο, ώστε να δοθεί στο πρώϊμο παιδικό σχέδιο η αναγνώριση που του αξίζει ως αυθύπαρκτη, ξεχωριστή δημιουργία, με τους δικούς της «νόμους» και τη δική της ομορφιά. Τί πρέπει, ωστόσο, να περιμένουμε από τις ζωγραφιές των μικρών παιδιών μας; Από πού πηγάζουν και τί σημαίνουν; Πώς πρέπει να τις αντιμετωπίζουμε;

Προκειμένου να κατανοήσουμε τί σημαίνει το σχέδιο, καλό θα ήτανε να δούμε μερικά χαρακτηριστικά των παιδικών έργων σε διαφορετικές ηλικίες:

– Τα πολύ μικρά παιδιά (μέχρι 2 χρονών περίπου) βρίσκονται ακόμα στο στάδιο της αναζήτησης του εαυτού τους και του κόσμου γύρω τους. Μέσα από τα μουντζουρογραφήματά τους έχουν την ευκαιρία να πειραματιστούν με την κίνηση τους και το αποτέλεσμα που αυτή αφήνει. Βλέπουν πώς λερώνουν μια επιφάνεια και αυτό τα ενθουσιάζει. Η κίνηση ξεκινάει από τον αγκώνα και ακόμη και τα όρια του χαρτιού μπορεί να μην έχουν καμία σημασία.

– Γύρω στα 2-3 χρόνια η κίνηση γίνεται πιό συγκρατημένη και ελεγχόμενη και αρχίζει να χρησιμοποιείται ο καρπός. Τα σχέδια χαράσσονται και πάλι χωρίς απεικονιστική διάθεση, ωστόσο το παιδί έχει έχει αντιληφθεί πιά ότι μπορεί το ίδιο να καθορίσει με την κίνηση του το αποτέλεσμα πάνω στο χαρτί και πειραματίζεται με αυτή του την ικανότητα. Σηκώνει το μολύβι αρχίζει να φτιάχνει σχέδια που έχουν ασυνέχεια. Φτιάχνει γραμμούλες και σταδιακά σχηματίζει κύκλο. Παρακολουθεί την κίνηση του καθώς μουντζουρώνει- σχεδιάζει και το αποτέλεσμα παρουσιάζει μεγαλύτερη ποικιλία μορφών.

– Από τα 3 το παιδί αρχίζει να ανακαλύπτει ότι υπάρχει μια τυχαία αναλογία ανάμεσα στο σχέδιο του και τα αντικείμενα και εάν το ρωτήσουμε στο τέλος μπορεί να δώσει κάποιο περιεχόμενο στο έργο του. Η διαδικασία του σχεδίου εξακολουθεί να έχει μεγαλύτερη σημασία από το αποτέλεσμα και ακόμη κι όταν το σχέδιο ονομάζεται μπορεί να είναι αναγνωρίσιμο μόνο από το δημιουργό. Αρχίζει να κατευθύνει την κίνηση του, συνδυάζει διαφορετικές γραμμές και σημάδια και είναι πιό προσεχτικό και συγκεντρωμένο.

– Μετά τα 4 χρόνια η ζωγραφική αρχίζει να γίνεται όλο και περισσότερο απεικονιστική. Τα παιδιά δίνουν μεγαλύτερη σημασία στη λεπτομέρεια, χρησιμοποιούν συνδυαστικά κλειστές και συγκεκριμένες γραμμές και ενδιαφέρονται για την αναγνώριση του σχεδίου τους. Αρχίζουν να χρησιμοποιούν τα γεωμετρικά σχήματα και εμφανίζονται τα πρώτα ανθρωπάκια- γυρίνοι (ένας κύκλος με δύο ή τέσσερις γραμμές ως άκρα) τα οποία σταδιακά αποκτούν σώμα, δάχτυλα και περισσότερες λεπτομέριες (μαλλιά, ρούχα κλπ.). Έχοντας κατακτήσει σε μεγαλύτερο βαθμό το λόγο περιγράφουν τις ζωγραφιές τους αφηγούμενα κάποιες φορές ιστορίες γύρω από αυτές. Είναι υπερήφανα γι΄αυτές και χαίρονται να τις παρουσιάζουν. Τα σχέδια έχουν κυρίως συναισθηματικό νόημα, γι΄αυτό και κάποια σημεία μπορεί να είναι λεπτομερή και τονισμένα ενώ άλλα αφαιρετικά ως ανύπαρκτα. Δεν υπάρχει προοπτική, αλλά τα αντικείμενα προβάλλονται στο ίδιο επίπεδο γύρω από ένα κύριο σημείο και χαρακτηρίζονται από διαφάνεια -μπορούμε, δηλαδή, να βλέπουμε το αντικείμενο και το περιεχόμενό του. Τα χρώματα και ο χώρος είναι αρχικά τυχαία. Κάποια σχέδια μπορεί να βρίσκονται στο ίδιο χαρτί χωρίς να συνδέονται μεταξύ τους. Σιγά – σιγά αρχίζει να ορίζεται ο χώρος (με τον ουρανό και τη γη) και τα αντικείμενα χρωματίζονται ρεαλιστικά. Τα παιδιά ζωγραφίζουν πάντα πράγματα που παίζουν σημαντικό ρόλο γι’ αυτά. Πολλά από αυτά έχουν άμεση σχέση με το φανταστικό, το παραμύθι ή τα ερεθίσματα που παίρνουν από το περιβάλλον, την τηλεόραση ή τα κινούμενα σχέδια.

Η ζωγραφική αποτελεί δραστηριότητα σημαντική για την πολύπλευρη εξέλιξη των παιδιών. Βλέπουμε πως ανάλογα με την ηλικία επηρεάζεται από την αντίληψη που έχει το νεαρό άτομο για το σώμα του και το χώρο και σχετίζεται αλλά και βοηθάει την εξέλιξη της λεπτής κινητικότητας (του χεριού, του καρπού και των δακτύλων). Ενισχύει την ψυχολογική- συναισθηματική έκφραση και ωρίμανση των παιδιών, φέρει στοιχεία κοινωνικά και καλλιεργεί τη γλωσσική τους επικοινωνία και τη σκέψη. Αποτελεί μια «κατάκτηση» που ωριμάζει μαζί με το παιδί, έτσι όπως αυτό γνωρίζει τον ευαυτό του, επικοινωνεί με τον κόσμο γύρο του, βιώνει και αφομοιώνει τα ερεθίσματα που δέχεται από το περιβάλλον. Ως τέτοια, λοιπόν, πρέπει να αντιμετωπίζεται από τους ενήλικες με σεβασμό και ευαισθησία.

Μερικές συμβουλές για τους γονείς

– Δώστε στα παιδιά την ευκαιρία να ζωγραφίζουν όποτε αυτά θέλουν και για όσο χρόνο η δραστηριότητα συγκεντρώνει το ενδιαφέρον τους. Μην ξεχνάτε ότι κάποια παιδιά μπορούν να ενδιαφέρονται από τη ζωγραφική περισσότερο από άλλα.

– Δείξτε ενδιαφέρον για τα έργα τους, σχολιάστε τα θετικά ακόμη κι αν σας φαίνονται ακατανόητα και παροτρύνετέ τα να μιλούν γι’ αυτά. Αρχικά ζητήστε τους να σας τα ονομάσουν (εάν δεν το κάνουν δεν πειράζει) και αργότερα να τα περιγράψουν. Κάνετε ερωτήσεις σε σχέση με αυτά που σας λένε (πχ. Αυτή είναι μια καλή φάλαινα ή κακή; Τι καλό ή κακό έκανε; κλπ.). Να είστε σίγουροι πως θα ακούσετε πολύ ενδιαφέρουσες απαντήσεις.

– Προσφέρετε διαφορετικά υλικά για ζωγραφική -μπογιές (μαρκαδόρους, κηρομπογιές, δαχτυλομπογιές ) και επιφάνειες (χαρτιά, εφημερίδες, χαρτιά περιτυλίγματος, χαρτόκουτα )

– Δώστε σημασία στην οργάνωση του χώρου και το σεβασμό των υλικών. Καθορίστε, για παράδειγμα, ότι η ζωγραφική πρέπει να γίνεται μόνο πάνω στο τραπέζι. Επαναλαμβάνετε στα μικρότερα παιδιά να βάζουν τα καπάκια στους μαρκαδόρους τους για να μη χαλάνε. Όταν τα υλικά λερώνουν φορέστε τους κάποια συγκεκριμένα ρούχα της «ζωγραφικής», βάλτε πλαστικό κάλυμα στο χώρο που θα εργαστούν και επιβλέπετε τη δραστηριότητα. Έτσι, θα περιορίσετε τις πιθανότητες να λερώνουν το σπίτι όποτε ζωγραφίζουν. Θυμήστε τους να πλένουν το πινέλο πριν αλλάξουν χρώμα. Επιμείνετε να μαζέυουν τα υλικά μόλις τελειώσουν και να τα βάζουν σε κάποιο συγκεκριμένο σημείο. Δεν είναι πχ. σκόπιμο να είναι οι μαρκαδόροι ανακατεμένοι με τα παιχνίδια. Όλοι γνωρίζουμε πως αν δεν χρησιμοποιούμε σωστά τα υλικά που έχουμε στη διάθεση μας δεν θα έχουμε ικανοποιητικά αποτελέσματα σ’ αυτό που κάνουμε.

– Αποφύγετε να εξηγείτε τις ζωγραφιές με βάση κοινότυπα ή γενικευμένα συμπεράσματα (πχ. πολύ μαύρο χρώμα παραπέμπει σε ψυχολογικά προβλήματα). Εάν διαισθάνεστε από τα έργα των παιδιών σας ότι κάτι δεν πάει καλά εμπειστευτείτε καλύτερα τη γνώμη κάποιου ειδικού στο θέμα.

– Αποφεύγετε να δίνετε στα παιδιά έτοιμα μοτίβα ή μπλοκ για να χρωματίζουν μέσα στο περιθώριο που κυκλοφορούν ευρέως. Το «χρωμάτισμα» δεν έχει καμία σχέση με τη ζωγραφική και δε βοηθάει στην εξέλιξη του παιδιού ή στη δημιουργική του έκφραση. Αντίθετα, το περιορίζει.

– Αφήστε τα παιδιά ελεύθερα να ζωγραφίζουν θέτοντας τους δικούς τους στόχους. Ακόμα κι αν σας ζητήσουν να σχεδιάσετε κάτι γι’ αυτά, αποφύγετέ το με τρόπο. Θυμηθείτε ότι στη ζωγραφική δεν υπάρχει σωστό και λάθος και ο ρεαλισμός είναι μόνο ένας από τους τρόπους. Δεν υπάρχει λοιπόν λόγος να «μάθουν» να ζωγραφίζουν κάτι με τον κοινότυπο τρόπο που το έχουμε οι ενήλικες στο μυαλό μας. Δείξτε και στα παιδιά πώς μπορούν να ζωγραφίζουν το ίδιο πράγμα με διαφορετικούς τρόπους, όπως ο Θεοτοκόπουλος αλλά και ο Kandinski.

– Πλουτίστε τις εμπειρίες των παιδιών με διαφορετικά ερεθίσματα. Ξεχωριστές εμπειρίες προκαλούν τις αισθήσεις τους, εξασκούν το μυαλό τους και πλουτίζουν τις εκφραστικές τους δυνατότητες. Επισκευτείτε το πάρκο της γειτονιάς, εκθεσιακούς χώρους και μουσεία, διαβάστε ποιοτικά βιβλία και περιοδικά, δείτε παραστάσεις (θέατρο, κινηματογράφο, καραγκιόζη) κα. Παρατηρείστε, συζητήστε και σχολιάστε αυτά που βλέπετε και ζείτε. Αφήστε τα παιδιά να τα αποτυπώσουν στο χαρτί με το δικό τους τρόπο.

Και το κυριότερο, χαλαρώστε και απολαύστε το!

Διαβάστε επίσης

• Οι παγίδες της παιδικής χαράς
• Σχέδιο Δράσης για την προστασία της παιδικής ηλικίας
• Αισιόδοξα τα μηνύματα για τη θεραπεία της παιδικής λευχαιμίας
• Τα κοχλιακά εμφυτεύματα στην αντιμετώπιση της παιδικής βαρηκοΐας
• Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου της Παιδικής Ηλικίας