Στο μικρό ξέφωτο- πλατεία, πίσω από το κτήριο του Δημαρχείου και της Δημοτικής Αγοράς, και ακριβώς δίπλα από τον «κούλα,» τον προμαχώνα του Ενετικού τείχους που κάποτε έζωνε τη μικρή πολιτεία της Κερύνειας, ήταν το εμπορικό του κυρ Ηλία. Ήταν ένα μεγάλο, ψηλοτάβανο μαγαζί, με τους τοίχους του καλυμμένους με ράφια και ντουλάπια από δουλεμένο ξύλο, με σκαλίσματα, συντηρημένα με πολυκαιρισμένο σκούρο – μελίχρωμο βερνίκι, και με ένα ξυλόγλυπτο πάγκο, καλυμμένο με χοντρό μάρμαρο, κομμένο σε σχήμα οβάλ, και με κράσπεδο λαξεμένο με μεράκι από μερακλή τεχνίτη, κάπου πενήντα χρόνια πριν! Ήταν ένα μαγαζί με τον αέρα της αρχοντιάς, που ενέπνεε το αίσθημα της εμπιστοσύνης στην παράδοση και το κατεστημένο.

Εκείνο όμως που μου έκανε καταπληκτική εντύπωση ήταν ο μύλος του καφέ! Εκεί, δεξιά όπως έμπαινες από την πόρτα, αλλά σε μέρος εμφανές από το εξωτερικό του μαγαζιού, ήταν εγκατεστημένος ο χειροκίνητος τεράστιος μύλος, μάλλον Ιταλικής κατασκευής του τέλους του προ-προηγούμενου αιώνα.

Ακούμπαγε στο σανιδένιο δάπεδο με τέσσερα μπρούντζινα πόδια λιονταριού, και το μεταλλικό συρτάρι, που δεχότανε τον αλεσμένο καφέ βρισκόταν σε ύψος λίγο πάνω από ένα μέτρο από το πάτωμα. Πάνω από αυτό ήταν ο κύριος μηχανισμός για την άλεση του καφέ, με επιστέγασμα ένα τεράστιο χωνί, σε σχήμα ανεστραμμένης πυραμίδας, με την μπροστινή πλευρά από γυαλί για να φαίνεται το περιεχόμενο από τους καβουρδισμένους κόκκους του καφέ.

Εκείνο όμως που προκαλούσε το δέος και έδινε …μεγαλοπρέπεια σε αυτό το μύλο ήταν οι δυο τεράστιες ρόδες που πλαισίωναν την όλη κατασκευή. Πράγματι, ο κεντρικός άξονας της συσκευής, που βρισκόταν σε ύψος ενάμισυ μέτρο πάνω από το δάπεδο, προεξείχε αρκετά από την κάθε πλευρά, και πάνω του προσαρμοζόταν, δεξιά και αριστερά από μια μεταλλική ρόδα με διάμετρο που ξεπερνούσε τα δυο μέτρα!

Η στεφάνη της κάθε ρόδας, από χυτό μπρούντζο, ήταν αρκετά χοντρή και συνδεόταν με τον άξονα με τέσσερις χονδρές μεταλλικές ακτίνες, σε σχήμα ουράς λιονταριού. Η καθεμιά από αυτές τις ρόδες θα πρέπει να ζύγιζε περισσότερο από 30 κιλά ! Στη μεσότητα περίπου μιας από αυτές τις αχτίνες, στην αριστερή ρόδα, υπήρχε ένα ξύλινο χερούλι, με το οποίο ένας μεσήλικας, απόκληρος της τύχης, γυρνούσε με αργό, νωχελικό ρυθμό, κάπου μια στροφή ανά 10 δευτερόλεπτα όλο αυτό το φανταχτερό ορειχάλκινο συγκρότημα για το άλεσμα του καφέ!

Τα θέαμα ήταν συναρπαστικό, και μου άρεσε να περνώ πολύ συχνά απ’ εκεί όταν εύρισκα την ευκαιρία κατά τον πηγαιμό και τον ερχομό μου από το νηπιαγωγείο, και να χαζεύω αυτή την αργή, μεγαλοπρεπή περιστροφή της ρόδας και να προσπαθώ να πλάσω με τη φαντασία μου το μηχανισμό που κρυβόταν πίσω από τα μεταλλικά ελάσματα, με τον οποίο γινόταν η άλεση του καφέ!

Αλλά δεν ήταν μόνο αυτό. Σε λίγο είχα συνειδητοποιήσει πως εκείνο που με τραβούσε σαν μαγνήτης στο χώρο έξω από το μαγαζί του κυρ Ηλία δεν ήταν μονάχα ο μυστηριώδης μύλος του καφέ με τις τεράστιες ρόδες και τους απόκρυφους μηχανισμούς του, αλλά η μυρουδιά του φρεσκοαλεσμένου καφέ!

Πράγματι, όταν η πόρτα του μαγαζιού ήταν ανοιχτή, και οι γιγάντιες μπρούντζινες ρόδες του μύλου κατάτρωγαν με την αργή τους κίνηση ανελέητα το χρόνο, πράγμα που συνέβαινε τις περισσότερες μέρες του χρόνου, αναδυόταν από ΄κει μέσα και απλωνόταν στη γωνιά εκείνη της μικρής πλατείας το θεσπέσιο και μεθυστικό άρωμα του καβουρδισμένου και φρεσκοαλεσμένου καφέ.

Χωρίς να το καταλάβω, είχα αποκτήσει μια εξάρτηση από αυτή τη μυρουδιά, και άρχισα να βρίσκω κάθε τόσο τα προσχήματα για να περάσω και να σταθώ για λίγο έξω από το εμπορικό του κυρ Ηλία! Και βέβαια με μεγάλη προθυμία πήγαινα όταν με έστελναν να αγοράσω τον καφέ που χρειαζόμασταν για το σπίτι.

Η μυρουδιά του καφέ είχε κάνει το θαύμα της! Με την επίδρασή της μου θεμελίωσε μια ειδική καταναγκαστική συμπεριφορά και με κατέστησε αμετακίνητο πελάτη του εμπορικού του κυρ Ηλία.

Αυτά θυμήθηκα πριν από λίγες μέρες, καθώς διάβαζα στο ξένο τύπο την είδηση της χρησιμοποίησης από μεγάλη εταιρία στη Μεγάλη Βρετανία διαφόρων τεχνητών ειδικών οσμών και αρωμάτων για την προώθηση των πωλήσεων από τα super markets και άλλα πολυκαταστήματα, ή ακόμα και μικρές εμπορικές επιχειρήσεις.

Η όλη διαδικασία χαρακτηρίζεται ως επανάσταση στην επιστήμη των πωλήσεων. Οι διάφορες οσμηρές ουσίες σχεδιάζονται και κατασκευάζονται με μεγάλη επιμέλεια και χρησιμοποιούνται ύστερα από πολύχρονη και πολυδιάστατη επιστημονική έρευνα στην οποία απασχολούνται χημικοί, βιοχημικοί, φυσιολόγοι, ειδικοί για τις κλιματιστικές εγκαταστάσεις, ειδικοί ψυχολόγοι και ψυχίατροι, οικολόγοι, στατιστικολόγοι, καθώς και ένα σωρό άλλοι επιστήμονες και ειδικοί για διάφορα συναφή θέματα.

Ο στόχος βέβαια είναι το πορτοφόλι του καταναλωτικού κοινού και ο εξαναγκασμός αυτού του κόσμου να αγοράσει όσο το δυνατόν περισσότερα «αγαθά,» σε όσο το δυνατόν υψηλότερες τιμές! Χρησιμοποιούνται μυρουδιές όπως της ινδικής καρύδας σε τουριστικά γραφεία για την ενίσχυση της επιθυμίας για διακοπές σε εξωτικά νησιά των τροπικών, του νωπού κομμένου χορταριού σε καταστήματα που πουλάνε λαχανικά και φρούτα για να προάγουν την εντύπωση της φρεσκάδας και του καλοκαιριού, του επεξεργασμένου δέρματος σε εκθέσεις μεταχειρισμένων αυτοκινήτων, κ.ο.κ.

Βέβαια η ιδέα δεν είναι εντελώς καινούργια. Αρχικά εφαρμόστηκε με τη διοχέτευση του αέρα από τους χώρους των φούρνων σε μεγάλα πολυκαταστήματα όπου ψήνονται αρτοσκευάσματα και πολλά άλλα είδη ζαχαροπλαστικής, μέσα από το σύστημα κλιματισμού, είτε ακόμα και με ειδικά ανεξάρτητα συστήματα κυκλοφορίας αέρα, προς τους υπόλοιπους χώρους του καταστήματος.

Και με αυτό τον τρόπο βλέπεις τους πελάτες οσφραινόμενους να οδεύουν, σαν να βρίσκονται σε κατάσταση ύπνωσης, προς την κατεύθυνση των χώρων όπου πωλούνται τα σχετικά σκευάσματα και να τα στοιβάζουν σωρηδόν στα καροτσάκια, περίπου όπως οι μέλισσες τριγυρίζουν σαν δεμένες με αόρατα νήματα γύρω από το ανθισμένο φυτό και αναρροφούν το νέκταρ από το ένα λουλούδι μετά το άλλο.

Μεγάλο και πολύπλευρο θέμα η όσφρηση. Αποτελεί την πρώτη και σημαντική οδό επικοινωνίας μας με το περιβάλλον. Τα μηνύματα που περνάνε μέσα από αυτή τη «θύρα εισόδου,» τόσο προς τη συνείδηση όσο και προς το ασυνείδητό μας – αυτές οι χιλιάδες διαφορετικές μυρουδιές – διαθέτουν ένα τεράστιο δυναμικό όσον αφορά την επίδρασή τους στη ψυχική μας διάθεση και στη συμπεριφορά μας σε όλα τα επίπεδα και τις κατευθύνσεις – την ατομική, τη διαπροσωπική, την κοινωνική, τη διατροφική, τη σεξουαλική.

Επιπρόσθετα επηρεάζουν, με αυτόματο τρόπο, με την κινητοποίηση νευρικών και ορμονικών μηχανισμών, ένα σωρό φυσιολογικές λειτουργίες του σώματος, με αποτέλεσμα την προσαρμογή του οργανισμού προς τις εκάστοτε συνθήκες όσον αφορά τη χημεία του περιβάλλοντος.

Η όσφρηση, καθώς και η γεύση, έχουν το χαρακτηριστικό να απευθύνονται κατ’ ευθείαν στη συναισθηματική σφαίρα της συνείδησης και να δημιουργούν συναισθήματα που εύκολα μάλλον μπορούν να διακρίνονται σε «ευχάριστα» ή «δυσάρεστα,» με πολλές και ποικίλες διαβαθμίσεις όσον αφορά την ένταση και τη χροιά τους.

Είναι δε σε όλους γνωστό ότι με τις δυο αυτές αισθήσεις παρέχονται όλα σχεδόν τα απαραίτητα πληροφοριακά στοιχεία με βάση των οποίων το άτομο αποφασίζει την πρόσληψη είτε τη απόρριψη του κάθε είδους τροφής και ποτού.

Κατά συνέπεια, οι «χημικές» αυτές αισθήσεις αποτελούν ουσιώδη μηχανισμό στην όλη διαδικασία της επιλογής και της πρόσληψης της τροφής, με άλλα λόγια, η σωστή και ασφαλής διατροφή μας τελικά εξαρτάται από την καλή, την απρόσκοπτη και φυσιολογική λειτουργία αυτών των αισθήσεων. Αυτή η λειτουργία είναι πολύ περισσότερο αναπτυγμένη σε κατώτερα ζώα, σε σύγκριση με τον άνθρωπο, χωρίς την οποία η διαβίωση θα ήταν μάλλον αδύνατη.

Στον άνθρωπο, η ευαισθησία και η διακριτικότητα της όσφρησης βρίσκονται σε πολύ χαμηλό επίπεδο σε σύγκριση, για παράδειγμα, με τον σκύλο, στον οποίο φαίνεται ότι η διακριτικότητα φτάνει ή και πιθανότατα ξεπερνά το ένα εκατομμύριο διαφορετικές μυρουδιές, η δε ευαισθησία βρίσκεται σε αφάνταστα για τον άνθρωπο υψηλά επίπεδα.

Εμείς μπορούμε να διακρίνουμε κάπου δυο ως τέσσερις χιλιάδες διαφορετικές μυρουδιές (οσμές). Κατά γενικό κανόνα, η αίσθηση της όσφρησης είναι οξύτερη στη γυναίκα, καθίσταται δε ακόμα οξύτερη κατά το χρόνο της ωορρηξίας, δηλαδή κατά το μέσο περίπου του εμμηνορρυσιακού κύκλου.

Επιπρόσθετα, στα ζώα, αλλά ως ένα σημαντικό βαθμό και στον άνθρωπο, υφίσταται άμεση συσχέτιση του αισθήματος της όσφρησης και της σεξουαλικής συμπεριφοράς. Πράγματι, η οσμή του σμήγματος που εκκρίνεται από τους σμηγματογόνους αδένες της μασχάλης, της άλω του μαστού, του εφηβαίου και γενικότερα της γεννητικής και περιγεννητικής χώρας, διαδραματίζει αξιόλογο ρόλο στη διεργασία της γενετήσιας διέγερσης και λειτουργίας.

Αυτή η διεργασία στον άνθρωπο μπορεί να ενισχύεται, να βελτιώνεται και να καθοδηγείται και με τη χρήση αρωμάτων σε αφάνταστη ποικιλία και ένταση, γεγονός που έτυχε πολύ μεγάλης εκμετάλλευσης από τους αρωματοποιούς και αρωματοπώλες όλων των εποχών, σε όλα τα πλάτη και τα μήκη της υδρογείου.

Το αισθητήριο όργανο είναι βέβαια η μύτη, ή μάλλον η κοιλότητα της μύτης. Το δεκτικό όργανο είναι ο οσφρητικός βλεννογόνος, που βρίσκεται στο άνω μέρος της ρινικής κοιλότητας, μέσα στον οποίο εμπεριέχονται κάπου 100 εκατομμύρια οσφρητικά κύτταρα. Πρόκειται για νευρικά κύτταρα που αποδίδουν ένα μικρό κλαδίσκο, που στην άκρη του διακλαδίζεται σε υπομικροσκοπικά τριχίδια, τα οποία και αποτελούν και τους καθεαυτό υποδοχείς των οσμηρών ουσιών.

Οι οσμηρές ουσίες, για να μπορούν να ενεργοποιήσουν αυτούς τους υποδοχείς , θα πρέπει να φτάσουν ως αυτό το σημείο με τη μορφή των διεσπαρμένων μορίων μέσα στον εισπνεόμενο αέρα και να διαλυθούν μέσα στην υγρή βλέννα που καλύπτει αυτά τα τριχίδια.

Στη συνέχεια, τα μόρια της οσμηρής ουσίας θα πρέπει να προσαρμοστούν σε κατάλληλες μοριακές υποδοχές που βρίσκονται στην επιφάνεια αυτών των τριχιδίων, και με αυτή τους την προσαρμογή να προκαλέσουν μια τοπική ηλεκτρική μεταβολή, η οποία επεκτείνεται και καταλαμβάνει ολόκληρο το κύτταρο.

Το αποτέλεσμα αυτής της μεταβολής συνίσταται στην εκπομπή νευρικών ώσεων (νευρικών διεγέρσεων) με μια δεύτερη νευρική αποφυάδα του κυττάρου, η οποία, μαζί με πολλές άλλες παρόμοιες αποφυάδες αποτελούν το οσφρητικό νεύρο, που φέρεται προς τον εγκέφαλο. Οι νευρικές ώσεις που μεταφέρονται με αυτό το νεύρο, μετά την κατάλληλη επεξεργασία, γεννούν το αίσθημα της όσφρησης.

Το ενδιαφέρον σε όλη αυτή την υπόθεση είναι ότι σ’ αυτή την περίπτωση, η νευρική οδός που ακολουθούν οι νευρικές ώσεις μέσα στον εγκέφαλο δεν περνάει μέσα από τον οπτικό θάλαμο του εγκεφάλου, όπως συμβαίνει για όλες τις άλλες αισθήσεις.

Επιπρόσθετα, η αίσθηση φαίνεται ότι πραγματοποιείται σε ένα αρχέγονο τμήμα του εγκεφάλου που λέγεται ρινεγκέφαλος. Αυτό αποτελεί ένδειξη ότι η όσφρηση αποτελεί πιθανώς την πρώτη αίσθηση που αναπτύχθηκε στους ζώντες οργανισμούς, γεγονός που αποδεικνύει και την πρωταρχική της σημασία για τη ζωή.

Ο μηχανισμός με τον οποίο γίνονται αντιληπτές οι χιλιάδες διαφορετικές οσμές στον άνθρωπο, αλλά και ο πολύ μεγαλύτερος αριθμός οσμών που γίνονται αντιληπτές από τα διάφορα ζώα δεν είναι γνωστός.

Μολαταύτα, από διάφορα πειράματα προκύπτει ότι στον οσφρητικό βλεννογόνο θα πρέπει να υπάρχουν 50 περίπου διαφορετικά είδη υποδοχέων, και η κάθε οσμηρή ουσία προσαρμόζεται σε ένα η συνήθως σε περισσότερα είδη υποδοχέων.

Από την αριθμητική σχέση που υπάρχει μεταξύ των υποδοχέων που διεγείρονται από μια συγκεκριμένη ουσία, από τα συγκεκριμένα είδη υποδοχέων που ενεργοποιούνται, καθώς και από την ένταση της ενεργοποίησης του κάθε υποδοχέα σε κάθε περίπτωση, ο εγκέφαλος καταλήγει στη γένεση και διαφορετικού συγκεκριμένου οσφρητικού αισθήματος.

Συμβαίνει δηλαδή σ’ αυτή την περίπτωση το ίδιο περίπου που παρατηρείται και για την όραση των χρωμάτων από το μάτι. Δηλαδή, ενώ οι υποδοχείς των χρωμάτων στο μάτι είναι μόνο τριών ειδών (για το ερυθρό, το πράσινο και το κυανό χρώμα), ανάλογα με το ποιοι υποδοχείς ενεργοποιούνται και την ένταση της ενεργοποίησης του καθενός από αυτούς από μια συγκεκριμένη φωτεινή ακτινοβολία, δημιουργείται στον εγκέφαλο και η αίσθηση των απειραρίθμων χρωμάτων του ορατού φάσματος

Ολόκληρος ο μηχανισμός της αίσθησης της όσφρησης εμφανίζει εξοικείωση σε μέγιστο βαθμό. Έτσι, μετά από συνεχή επίδραση μιας οσμηρής ουσίας για σχετικά μικρό χρονικό διάστημα, η μυρουδιά αυτής της ουσίας παύει να γίνεται αισθητή.

Η εξοικείωση αυτή διατηρείται, σε μερικές περιπτώσεις, για αρκετές ώρες, χωρίς όμως να επηρεάζει την ευαισθησία για άλλες διαφορετικές οσμηρές ουσίες. Ο μηχανισμός αυτής της εξοικείωσης δεν φαίνεται να συνίσταται σε εξοικείωση των οσφρητικών υποδοχέων στον οσφρητικό βλεννογόνο, αλλά σε κεντρική εξοικείωση, δηλαδή σε διεργασία που πραγματοποιείται στον εγκέφαλο.

Όπως κι’ αν έχει όμως το θέμα, αντιλαμβάνεστε ότι χωρίς αυτή την εξοικείωση η διαβίωσή μας μέσα στην ανθρώπινη κοινωνία θα ήταν εντελώς αδύνατη, ή άλλως πως, χωρίς αυτή την εξοικείωση η ανθρώπινη κοινωνία δεν θα ήταν δυνατό να υπάρξει!

Διαβάστε επίσης

• Γονίδιο – κλειδί στην μάχη κατά του AIDS
• Η τελομεράση κλειδί για την αντιμετώπιση του καρκίνου
• Η αυτοπεποίθηση κλειδί για εύκολη γέννα
• Η καλή χοληστερόλη κλειδί για την μακροζωΐα
• Η αντίληψη του χιούμορ