Συνέντευξη με τους ακτινοφυσικούς κ. Σ. Ευσταθόπουλο και Ν. Παναγιωτάκη

Τα ύποπτα περιστατικά λευχαιμίας σε νέους που συμμετείχαν στην πολυεθνική ειρηνευτική δύναμη στις πρόσφατες πολεμικές επιχειρήσεις στην πρώην Γιουγκοσλαβία, δημιουργούν εύλογα ανησυχία για τις επιπτώσεις της ραδιενέργειας. Είναι γνωστό ότι ειδικές βόμβες με προσθήκη απεμπλουτισμένου ουρανίου, αυτές που αποκαλούνται ‘φονιάδες αρμάτων’, χρησιμοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια αυτών των επιχειρήσεων.

Φαίνεται ωστόσο, ότι το χρονικό διάστημα από τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στο Κόσοβο (1,5 έτος περίπου) είναι πολύ μικρό για να δικαιολογήσει ανάπτυξη νεοπλασιών όπως η λευχαιμία, σαν αποτέλεσμα ραδιενέργειας. Ακόμα, για να τεκμηριωθεί συσχέτιση των δύο καταστάσεων θα πρέπει η συχνότητα των κρουσμάτων να είναι μεγαλύτερη από τη συνήθη στο γενικό πληθυσμό κάτι που δεν φαίνεται να ισχύει για την Ελλάδα (βλέπε παράρτημα στο τέλος του άρθρου). Ομως, όταν σε πολεμικές επιχειρήσεις με συμβατικά όπλα γίνεται χρήση πυρηνικών, ενδέχεται να υπάρξουν απρόβλεπτες συνέπειες.

Το Care βρέθηκε στο Ευγενίδειο, όπου μιλήσαμε με τους ακτινοφυσικούς κ. Σ. Ευσταθόπουλο και Ν. Παναγιωτάκη, για να σας μεταφέρουμε μια συνολική άποψη για το θέμα που έχει προκύψει. Ας ακούσουμε τη γνώμη των ειδικών.

Κ. Παναγιωτάκη, τι είναι ουράνιο 238, και τι σημαίνει απεμπλουτισμένο ουράνιο, που υπήρχε στις βόμβες κατά τη διάρκεια του πολέμου;

Η ραδιενέργεια είναι κάτι που τρομάζει ιδιαίτερα, αφού δεν ανιχνεύεται, δεν την καταλαβαίνουμε, δεν φαίνεται ότι υπάρχει φυσικός τρόπος να την ανιχνεύσουμε παρά μόνο με κατάλληλους μετρητές. Αυτό που τρομάζει περισσότερο, είναι τα αποτελέσματα από την έκθεση στη ραδιενέργεια:τα άμεσα αποτελέσματα, όταν υπάρχει πάρα πολύ μεγάλη ποσότητα ακτινοβολίας και τα μακροχρόνια αποτελέσματα της έκθεσης στην ακτινοβολία.

Το ουράνιο είναι ένα ραδιενεργό φυσικό στοιχείο, που απαρτίζεται από ισότοπα, όπως το ουράνιο-234 το ουράνιο-235 και το ουράνιο-238. Το ουράνιο-238 αποτελεί περίπου το 99,3% της συνολικής ποσότητας του ουρανίου που βρίσκεται στη φύση, το υπόλοιπο είναι ουράνιο-235 και μία ελάχιστη ποσότητα ουρανίου-234. Το ουράνιο το οποίο χρησιμοποιείται στους πυρηνικούς αντιδραστήρες και τα πυρηνικά όπλα είναι το ουράνιο-235. Επειδή αυτό περιέχεται σε ποσοστό κάτω του 1% (περίπου 0,7%) στο φυσικό ουράνιο, γίνεται μία προσπάθεια να αφαιρεθεί το ουράνιο-238 ώστε να προκύψει ουράνιο πλούσιο στο ισότοπο 235. Αυτή είναι η διαδικασία του εμπλουτισμού του ουρανίου-235 και το κατάλοιπο της διαδικασίας αυτής είναι το ουράνιο-238.

Αυτό λοιπόν, το ουράνιο-238, είναι το απεμπλουτισμένο ουράνιο, το οποίο φυσικά είναι και αυτό ραδιενεργό αλλά επειδή δεν είναι χρήσιμο στην πολεμική βιομηχανία και τους πυρηνικούς αντιδραστήρες, χρόνια τώρα θεωρούνταν απλά ένα επικίνδυνο κατάλοιπο. Τελικά, θεωρήθηκε από τους στρατιωτικούς ότι το ουράνιο-238 μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν αιχμή κάποιου βλήματος, αφού και το ουράνιο-238, όπως και όλα τα ισότοπα ουρανίου, είναι ένα μέταλλο πάρα πολύ βαρύ και πάρα πολύ ανθεκτικό. Επομένως θα ήταν πάρα πολύ ‘χρήσιμο’ να κατασκευασθεί ένα βλήμα, το οποίο μπορεί να διαπεράσει χάλυβα, τσιμέντο ή οποιοδήποτε άλλο υλικό. Αυτό το ‘άχρηστο’ ουράνιο, το ουράνιο-238, χρησιμοποιείται σε βόμβες για να διαπεράσει άρματα μάχης, να καταστρέψει γέφυρες κλπ.

Κ. Ευσταθόπουλε, υπάρχουν κίνδυνοι μολύνσεως του νερού και της τροφής από το ουράνιο 238;

Να τονίσουμε ότι η ραδιενέργεια είναι μία φυσική διαδικασία, είναι ένα φαινόμενο μέσα από το οποίο εκπέμπονται φωτόνια μεγάλης ενέργειας. Αυτά τα φωτόνια προκαλούν βλάβες στα κύτταρα των ζωντανών οργανισμών. Οταν η ποσότητα της ραδιενέργειας ή η έκθεση στην ακτινοβολία είναι πολύ μεγάλη, όπως είπε και ο κ. Παναγιωτάκης, προκαλούνται άμεσα αποτελέσματα, ενώ όταν η έκθεση ή οι ποσότητες είναι μικρότερες, τότε προκαλούνται μακροχρόνια αποτελέσματα.

Οταν ένα ραδιενεργό στοιχείο βρεθεί στο έδαφος, μπορεί να απορροφηθεί από το χώμα, να περάσει στον υδροφόρο ορίζοντα, ή ακόμα, αφού μιλάμε για βόμβες, μπορεί κατά την έκρηξη της βόμβας να εξαερωθεί και να κυκλοφορήσει για ένα χρονικό διάστημα στον αέρα και να αναπνέεται ή να επικαθίσει σε άλλες επιφάνεις λίγο μακρύτερα από το σημείο που έπεσε η βόμβα. Αρα κατά κάποιο τρόπο, μπορούμε να πούμε ότι μπορεί να να διασπαρεί στο περιβάλλον και να μας επηρεάζει για αρκετά χρόνια.

Κάποιοι μίλησαν στις εφημερίδες και στην τηλεόραση για νέο Τσέρνομπιλ στην περιοχή. Το βρίσκεται υπερβολικό;

Είναι υπερβολικό. Θα πρέπει να προσέξουμε να μην παίξουμε το λύκο με τα πρόβατα. Εδώ υπάρχει πρόβλημα βομβαρδισμού μιας χώρας. Δεν μπορεί να συγκριθεί με ένα πυρηνικό ατύχημα όπως το Τσέρνομπιλ, το οποίο σαφώς είναι εντελώς διαφορετικό από ένα βομβαρδισμό όπως της Χιροσίμα ή του Ναγκασάκι. Το μόνο κοινό σημείο είναι η ύπαρξη ραδιενέργειας, ενώ επιπλέον γίνεται μία προσπάθεια να θεωρηθούν αυτά τα βλήματα ουρανίου ως συμβατικά όπλα, τα οποία με βρίσκουν αντίθετο. Δεν μπορούμε να μιλούμε για πυρηνικό πόλεμο, δεν μπορούμε να μιλούμε για πυρηνικό ατύχημα αλλά πρέπει να τονιστεί ότι γίνεται χρήση ραδιενεργού υλικού σε συμβατικά όπλα.

Στις γειτονικές χώρες έχουν αναφερθεί κάποια κρούσματα λευχαιμίας, που συσχετίσθηκαν με τη ραδιενέργεια στις πολεμικές επιχειρήσεις. Ποιά είναι η άποψή σας;

Είναι ένα θέμα για προβληματισμό. Τα μακροχρόνια αποτελέσματα της ακτινοβολίας και το πιο γνωστό από αυτά, η καρκινογέννεση, χρειάζονται κάποια χρόνια για να εμφανιστούν, μετά από την ακτινοβόληση, τα οποία δεν έχουν περάσει στη συγκεκριμένη περίπτωση. Δηλαδή, η πιθανότητα, με βάση τη διεθνή βιβλιογραφία, να εμφανιστεί καρκινογέννεση ή λευχαιμία από ακτινοβόληση, είναι μηδενική για τον πρώτο χρόνο. Αυτό με προβληματίζει πάρα πολύ κατά πόσο αυτά τα περιστατικά είναι περιστατικά λευχαιμίας, που οφείλονται στο Κόσοβο. Σύμφωνα με τη σημερινή μου γνώση δε θα μπορούσα να το αποδώσω εκεί. Εκτός και εάν αλλάξουν τελείως οι γνώσεις μας πάνω σε αυτό το θέμα.

Αλλά σύμφωνα με αυτά που ξέρουμε μέχρι σήμερα, θα έψαχνα άλλη αιτία για να αποδώσω αυτές τις λευχαιμίες εάν είναι παραπάνω από την επίπτωση στο γενικό πληθυσμό. Χρειαζόμαστε περισσότερα στατιστικά στοιχεία εάν σε ένα σύνολο πόσων χιλιάδων στρατιωτών πόσοι ήταν αυτοί που εμφάνισαν λευχαιμία και εάν αυτό ήταν μέσα στα αναμενόμενα.

Εδώ θα πρέπει να κάνουμε και μια επικίνδυνη παρατήρηση. Αν το στρατιωτικό προσωπικό που χρησιμοποιείται σε ανάλογες επιχειρήσεις έχει παραμείνει για μεγάλο χρονικό διάστημα σε άρματα μάχης, ή εάν εν πάσει περιπτώσει ήταν κοντά σε περιοχές που χρησιμοποιούνταν ραδιενεργά υλικά, μπορεί να έχει εκτεθεί σε ακτινοβολία για μεγάλο χρονικό διάστημα 10-15 ετών και αυτό να είχε ως αποτέλεσμα την εμφάνιση της λευχαιμίας τώρα.

Ποιοί είναι οι πλέον ενδεδειγμένοι τρόποι ελέγχου, όταν κάποιος έχει εκτεθεί σε ακτινοβολία;

Η απλή μέθοδος για έλεγχο είναι η μικροβιολογική εξέταση αίματος, σε μια προσπάθεια συστηματικού ελέγχου του επιπέδου των λευκών αιμοσφαιρίων. Συγκεκριμένα, μία πτώση του αριθμού των λευκών αιμοσφαιρίων θα μπορούσε να σημαίνει ότι κάτι συμβαίνει, όπως επίσης μία ενδεχόμενη αναστροφή του τύπου των λευκών αιμοσφαιρίων θα πρέπει να αξιολογηθεί. Το επόμενο βήμα είναι η μέτρηση της ολόσωμης ακτινοβολίας με τους δύο μετρητές που υπάρχουν στην Αθήνα. Βεβαίως υπάρχει και η μέτρηση στα ούρα ώστε να προσδιοριστεί εάν τελικά κάποιος έχει προσλάβει ουράνιο.

Ωστόσο στην περίπτωση που κάποιος έχει δεχθεί γ-ακτινοβολία όχι από ουράνιο αλλά από εξωτερική ακτινοβόληση που δεν ανιχνεύεται, υπάρχει η πιθανότητα η ακτινοβολία να μην είναι δυνατό να μετρηθεί με κανένα τρόπο. Σε αυτή την περίπτωση, η μόνη πιθανή προσέγγιση είναι οι αιματολογικές εξετάσεις, δηλαδή έλεγχος του αριθμού και του τύπου των λευκών αιμοσφαιρίων.

Υπάρχουν ανεξάρτητες πηγές, από τις οποίες θα μπορούσαμε να αντλήσουμε πληροφορίες για τα επίπεδα της ραδιενέργειας στην πρώην Γιουγκοσλαβία;

Ανεξάρτητη αρχή που θα μπορούσε να παρέχει πληροφορίες θα ήταν η Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας της Σερβίας ή της Γιουγκοσλαβίας. Η Διεθνής Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας παίζει ρόλο μάλλον συντονιστικό των επιμέρους επιτροπών Ατομικής Ενεργείας. Νομίζω όμως ότι μέχρι σήμερα η επιτροπή ατομικής ενέργειας της Σερβίας δεν έχει δώσει τέτοια στοιχεία.

Υπάρχει πιθανότητα να δοθούν περισσότερα στοιχεία αν η Ε.Ε. ενδιαφερθεί. Από ότι ακούσαμε μέχρι τώρα τουλάχιστο από τον κ. Καμαρινόπουλο, τον Πρόεδρο της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενεργείας δεν είναι διαθέσιμα κάποια στοιχεία παραπάνω. Κυρίως εκεί βασιζόμενος λέω ότι δεν πρέπει να έχουν δοθεί τέτοια στοιχεία. Εδώ υπάρχει ένα αρκετά επίπονο και ακριβό πρόγραμμα να γίνει χαρτογράφηση της περιοχής, δηλαδή θα μπορούσαμε με ένα μετρητή να σαρωθεί η περιοχή, να αποτυπωθεί σε χάρτη το επίπεδο ακτινοβολίας και έτσι να μπορέσουμε από αυτή τη μέτρηση να βγάλουμε τις επιβαρυμένες περιοχές που θα ξαναρχίσουν οι μετρήσεις. Αλλά αυτό μπορεί να γίνει μόνο με κάποιο συντονισμό μίας επιτροπή, που φοβάμαι ότι οι Κοσοβάροι ή η Σερβία δεν έχουν τα χρήματα και τη δυνατότητα ή τον εξοπλισμό να κάνουν κάτι τέτοιο.

Παράρτημα

Στον παρακάτω πίνακα φαίνεται η συχνότητα των λευχαιμιών με βάση Αμερικανικές στατιστικές. Γίνεται αντιληπτό ότι το 1 αναφερθέν και θεωρούμενο ως ‘ύποπτο’ περιστατικό λευχαιμίας στην Ελλάδα, είναι πολύ κάτω από τις διεθνείς στατιστικές.

Διαβάστε επίσης

• Ο ιατρικός όρος σύνδρομο
• Βελονισμός: μια εναλλακτική προσέγγιση στη θεραπεία του Συνδρόμου Ευερέθιστου Εντέρου
• Χρήσιμες συμβουλές για το Πασχαλινό Τραπέζι
• Προεμμηνορυσιακό σύνδρομο: Οταν δυσκολεύουν οι …δύσκολες μέρες
• Το σύνδρομο του εφιάλτη προκαλεί ανησυχία στις Φιλιππίνες