Η ψυχή του ανθρώπου, έτσι κι αλλιώς, αποτελεί ένα κόσμο γεμάτο μυστήριο και ερωτηματικά. Για τους περισσότερους ανθρώπους όροι όπως ψυχολόγος, ψυχίατρος ή ψυχοθεραπευτής θολώνουν περισσότερο το συγκεκριμένο χώρο, ειδικά στη χώρα μας, που πολλά πράγματα δεν είναι ξεκαθαρισμένα. Θέλοντας να ξεκαθαρίσουμε το «τοπίο στην ομίχλη», βρεθήκαμε στον 5ο όροφο της Φιλοσοφικής Σχολής και μιλήσαμε με το Διευθυντή του Τομέα Ψυχολογίας, τον Καθηγητή κύριο Ηλία Μπεζεβέγκη για θέματα που μας απασχολούν όλους. Θέματα, όπως τι είναι η ψυχολογία, πως ασκείται, ποιοι είναι οι τομείς της, ο ρόλος της, η κοινωνική της διάσταση, ποιά είναι η εκπαίδευση του ψυχολόγου, τί είναι ψυχολογική υποστήριξη και ποιός μπορεί να την παρέχει, τα οποία βέβαια δεν είναι εύκολο να εξαντληθούν πλήρως σε μία μόνο συζήτηση.

Care
Κύριε καθηγητά, τι προσόντα πρέπει να διαθέτει κανείς για να ασκήσει την ψυχολογία στην Ελλάδα, την κλινική ψυχολογία;

Ηλίας Μπεζεβέγκης
Κύριε Ποντίκη, αρχικά να σας ευχαριστήσω για τη φιλοξενία στις ιστοσελίδες του Care. Για να γίνει κανείς κλινικός ψυχολόγος πρέπει να έχει απαραίτητα βασικό πτυχίο ψυχολογίας, το οποίο απαιτεί τετραετή φοίτηση στη χώρα μας, και να είναι απόφοιτος μεταπτυχιακού προγράμματος κλινικής ψυχολογίας. Στο δικό μας τμήμα το μεταπτυχιακό πρόγραμμα κλινικής ψυχολογίας είναι δυόμισι χρόνια. Περιλαμβάνει παρακολούθηση θεωρητικών μαθημάτων ψυχολογίας, πρακτική άσκηση σε Κέντρα Ψυχικής Υγείας πολλών ωρών, και ολοκληρώνεται με την εκπόνηση διπλωματικής εργασίας. Αυτά είναι τα τρία βασικά συστατικά στοιχεία του μεταπτυχιακού προγράμματος. Πρέπει όμως να επισημάνουμε ότι στη χώρα μας δεν έχουν ακόμα δοθεί άδειες ειδικότητας. Δεν έχουν δηλαδή δοθεί άδειες επίσημα από το Κράτος, από την Πολιτεία, άδεια άσκησης επαγγέλματος κλινικού ψυχολόγου, σχολικού ψυχολόγου, οργανωτικού ψυχολόγου κλπ. Αυτή τη στιγμή μέχρι τώρα δίνεται άδεια γενικού ψυχολόγου ή απλώς ψυχολόγου, μετά από την τετραετή φοίτηση στα τμήματα ψυχολογίας.

Care
Δηλαδή ο κάτοχος πτυχίου ψυχολογίας, έχει δικαίωμα να λειτουργεί ως ελεύθερος επαγγελματίας, να ασκεί το ψυχολογικό του έργο σε δικό του γραφείο;

Η.Μ.
Ναι. Ο γενικός ψυχολόγος μπορεί να έχει γραφείο ψυχολόγου. Βέβαια το τι κάνει ένας γενικός ψυχολόγος είναι ακριβώς όπως το καταλαβαίνετε. Κάνει τα πάντα, αλλά από την άλλη μεριά ο ρόλος του είναι περιορισμένος γιατί δεν μπορεί λόγω έλλειψης εξειδίκευσης να κάνει ειδικά πράγματα. Αν και ασκεί την ψυχολογία δεν μπορεί να αντιμετωπίσει με τον ίδιο τρόπο, τα προβλήματα για τα οποία πάει κανείς σε έναν ψυχολόγο, και τα οποία αφορούν τον κλινικό ψυχολόγο ή αν μιλάμε για θέματα σχολικής ζωής, που σχετίζονται με παιδιά σχολικής ηλικίας και τα οποία μπορεί καλύτερα να τα αντιμετωπίσει ο σχολικός ψυχολόγος.

Care
Υπάρχει μία κλασσική ρήση: «Σας συμβουλεύω να επισκεφτείτε τον ψυχίατρό σας. Σας το συμβουλεύει ο ψυχολόγος σας». Τελικά, πότε πρέπει κανείς να ζητήσει τη βοήθεια ψυχολόγου και πότε ψυχιάτρου;

Η.Μ.
Πρέπει πρώτα από όλα να δούμε τη διαφορά μεταξύ ψυχολόγου και ψυχιάτρου. Μία γενική διαφορά είναι ότι ο ψυχολόγος είναι απόφοιτος τμήματος ψυχολογίας – σε βασικό πτυχίο – και κατόπιν μπορεί να κάνει και μεταπτυχιακό σε κάποιον κλάδο. Ο ψυχίατρος έχει βασικό πτυχίο ιατρικής, είναι ιατρός και εκ των υστέρων, σε μεταπτυχιακό επίπεδο κάνει την ψυχιατρική του, ασχολείται με θέματα δηλαδή ανθρώπινης συμπεριφοράς και κυρίως ψυχικής υγείας. Αυτό είναι χονδρικά η διαφορά σε ό,τι αφορά την εκπαίδευση των δύο κλάδων. Πρακτικά τώρα, και οι δύο ασχολούνται, ο κλινικός ψυχολόγος και ο ψυχίατρος, με τις αποκλίσεις, την παθολογία δηλαδή στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Η βασική τους διαφορά είναι ότι ο ψυχίατρος δεν μπορεί να κάνει αξιολόγηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς με tests, με κλίμακες δηλαδή, που είναι αποκλειστική αρμοδιότητα του ψυχολόγου, ενώ ο ψυχολόγος δεν μπορεί να χορηγήσει φάρμακα, κάτι που είναι αποκλειστική αρμοδιότητα του ψυχιάτρου. Πιστεύουμε ότι η αντιμετώπιση των ανθρώπινων προβλημάτων απαιτεί την συνεργασία και των δύο ειδικοτήτων, όπως όταν πρόκειται για πάθηση ή καλυτερα απόκλιση, που είναι πολύ βαριά και χρειάζεται φαρμακοθεραπεία, την οποία αναγνωρίζουν και οι ψυχολόγοι και ή θα παραπέμψουν την περίπτωση ή θα ζητήσουν τη συνεργασία με κάποιον τρόπο.

Care
Όταν δηλαδή θα είναι αναγκαίο;

Η.Μ.
Όταν κριθεί αναγκαίο. Αυτός είναι ο βασικός άξονας συνεργασίας ανάμεσα σε ψυχολόγο και ψυχίατρο αλλά εμείς θέλουμε να λειτουργεί, όπως λέμε πάντα, η διαεπιστημονική ομάδα, η οποία θα έχει τον ψυχολόγο, θα έχει τον ψυχίατρο, θα έχει τον παιδίατρο όταν μιλάμε για παιδιά ασφαλώς, θα έχει τον κοινωνικό λειτουργό, θα έχει τον ειδικό παιδαγωγό, θα έχει τον λογοπεδικό. Ολες αυτές οι ειδικότητες πρέπει να συνεργάζονται για να αντιμετωπίσουν ολοκληρωμένα μία περίπτωση, και όταν δουν ποιο είναι το συγκεκριμένο πρόβλημα κάποια από αυτές τις ειδικότητες θα έχει τον κύριο ρόλο.

Care
Θα μπορούσατε να μας αναλύσετε τους βασικούς τομείς στους οποίους διαιρείται ή οργανώνεται η ψυχολογία;

Η.Μ.
Οι τομείς που προανέφερα κλινική, σχολική, και οργανωτική ψυχολογία , ουσιαστικά είναι τομείς της εφαρμοσμένης ψυχολογίας. Οι κλάδοι της ψυχολογίας είναι πολύ περισσότεροι. Διακρίνονται κατ’ αρχήν στους ακαδημαϊκούς κλάδους και στους κλάδους της εφαρμοσμένης ψυχολογίας. Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε εδώ έναν ακαδημαϊκό κλάδο της ψυχολογίας, την εξελικτική ψυχολογία, την οποία πολλές φορές περιορίζοντάς την λιγάκι, τη λέμε ψυχολογία του παιδιού και του εφήβου. Γενικότερα τη λέμε εξελικτική. Ασχολείται με την εξέλιξη της ανθρώπινης συμπεριφοράς από τη γέννηση ως το τέλος. Αλλοι κλάδοι είναι η Κοινωνική Ψυχολογία, η Ψυχολογία της Προσωπικότητας, η Νευροψυχολογία, η Διαπολιτιστική Ψυχολογία, η Ψυχολογία των Ατομικών Διαφορών, η Γνωστική Ψυχολογία, η Πειραματική Ψυχολογία κ. α.

Care
Κάνοντας πιό συγκεκριμένη την ερώτηση, θα μπορούσατε να μας αναλύσετε τους βασικούς τομείς της εφαρμοσμένης ψυχολογίας;

Η.Μ.
Πηγαίνοντας στους εφαρμοσμένους κλάδους, υπάρχουν ασφαλώς περισσότεροι από τους τρεις (κλινική, σχολική, και οργανωτική) που προαναφέρθηκαν, αν και βασικά αυτοί είναι που με το εύρος τους σχεδόν καλύπτουν τις εφαρμογές της ψυχολογίας σε τρεις διαφορετικούς χώρους. Ο ένας χώρος είναι ο χώρος του σχολείου και μιλάμε για τη σχολική ψυχολογία, η οποία είναι ουσιαστικά η εφαρμογή της εξελικτικής ψυχολογίας στο χώρο του σχολείου και της οικογένειας. Η εφαρμογή της κοινωνικής ψυχολογίας και όχι μόνο, είναι η οργανωτική. Η οργανωτική ψυχολογία βασίζεται σε ένα πολύ ισχυρό κομμάτι της γενικής ψυχολογίας. Μιλάμε για ανθρώπινες σχέσεις, διαπροσωπικές σχέσεις στην εργασία, στην ομάδα – και αυτό είναι το σημαντικό. Η λέξη κλειδί εδώ είναι η ομάδα. Το εφαρμοσμένο λοιπόν μέρος της κοινωνικής ψυχολογίας, μερικώς τουλάχιστον, είναι η οργανωτική ψυχολογία που πολλές φορές αναφέρεται και σαν ψυχολογία της εργασίας. Η οικονομική ψυχολογία – να ένας κλάδος επίσης μοντέρνος – καμιά φορά αναφέρεται μαζί με την οργανωτική ( οργανωτική και οικονομική ψυχολογία), αφορά τα θέματα της οικονομίας, δηλαδή πως μπορεί να εφαρμόσει κανείς τις γνώσεις της ψυχολογίας στην οικονομία. Και βέβαια η κλινική ψυχολογία την οποία και προαναφέραμε. Αλλοι κλάδοι εφαρμοσμένης ψυχολογίας είναι η Ψυχολογία της Υγείας, η Αθλητική Ψυχολογία κ.α.

Care
Θα μπορούσατε να μας πείτε λίγα λόγια για την κλινική ψυχολογία, μια και είναι ιδιαίτερα δημοφιλής, πιθανώς διότι σχετίζεται με κάποιες παρεκκλίσεις της συμπεριφοράς;

Η.Μ.
Η κλινική ψυχολογία είναι δημοφιλής, ακριβώς όπως το είπατε, αν και από άποψη πληθυσμού στον οποίο απευθύνεται, αφορά ένα πολύ μικρό κομμάτι. Το ποσοστό του πληθυσμού που έχει προβλήματα για τα οποία πρέπει κανείς να παραπεμφθεί ή να παραπέμψει τον εαυτό του και να συμβουλευτεί έναν ψυχολόγο ή ψυχίατρο είναι σχετικά μικρό. Από άποψη εύρους πληθυσμού, ή καλύτερα ομάδας πληθυσμού στην οποία απευθύνεται είναι ένας μικρός κλάδος. Από την άλλη μεριά όμως είναι ένας ευαίσθητος κλάδος, ένας κλάδος που ενδιαφέρει πολύ κόσμο διότι, κακά τα ψέματα, όλοι μας στη ζωή κάποια στιγμή αισθανόμαστε ότι έχουμε κάποιο θέμα, ότι μας απασχολεί κάποια δυσκολία – αποφεύγω να πω τη λέξη πρόβλημα – που αναφύεται, που μας δημιουργεί κάποια αναστάτωση, ένα πρόβλημα τελικώς που απαιτεί τη βοήθεια ενός ειδικού που, κατά κανόνα, είναι ο ψυχολόγος. Και το θέμα της ψυχικής υγείας απασχολεί όλο τον κόσμο, γι’ αυτό και αυτή η δημοτικότητα της κλινικής ψυχολογίας.

Care
Υπάρχει ένας όρος κλειδί, ο όρος ψυχολογική υποστήριξη που χρησιμοποιείται με τον ίδιο τρόπο και στην ψυχιατρική. Μιλάμε για υποστηρικτική ψυχοθεραπεία. Τι είναι λοιπόν η ψυχολογική υποστήριξη, μπορεί ο ψυχολόγος να την παρέχει;

Η.Μ.
Να αρχίσουμε από το τέλος. Ψυχολογική υποστήριξη μπορεί να προσφέρει κανείς και με τα βασικά προσόντα του γενικού ψυχολόγου. Σαφέστατα, πολύ περισσότερη και καλύτερη ψυχολογική υποστήριξη προσφέρει ο κλινικός ψυχολόγος, ο σχολικός ψυχολόγος, ο συμβουλευτικός, αυτός που έχει εκπαιδευτεί σε θέματα συμβουλευτικής. Η συμβουλευτική ψυχολογία (counseling) αλλά και ο όρος υποστήριξη είναι ένας γενικός όρος που αναφέρεται σε κάθε είδους παρέμβαση, και το τονίζω αυτό κάθε είδους παρέμβαση, μπορεί να πάρει δηλαδή πολλές μορφές, όπως την παροχή συμβουλών. Λέγοντας συμβουλές δεν εννοούμε κάποιες συνταγές – κάνε εκείνο ή το άλλο-, είναι μία γενικότερη, περισσότερο αόριστη θα λέγαμε παρέμβαση, όπου κανείς ασχολείται με ένα πρόβλημα, βλέπει ποιο είναι το θέμα, ποια είναι τα αίτια και «δουλεύει» με τον «ασθενή», με τον ενδιαφερόμενο και προσπαθεί να δει σε ποιον τομέα θα προσφέρει περισσότερο τη βοήθειά του.

---

Σύντομο βιογραφικό
Dr. Ηλίας Μπεζεβέγκης
Καθηγητής Εξελικτικής Ψυχολογίας, Διεθυντής του Τομέα Ψυχολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Πτυχιούχος Φιλοσοφικής. Μεταπτυχιακή εκπαίδευση στο Rutgers University (U.S.A).

Διαβάστε επίσης

• Συναισθηματική διατροφή: Η ψυχολογία στο αδυνάτισμα
• Ψυχολογική ύπνωση
• Χωρίζοντας… πολιτισμένα
• Συμβουλές από παιδοψυχολόγους για την σωστή διαχείριση ενός διαζυγίου
• Γρηγόρης Τζιστούδης: η πολιομυελίτιδα δεν τον εμπόδισε να φτάσει στην κορυφή