Το Αλτσχάιμερ θεωρείται μαζί με όλες τις μορφές καρκίνου και το Αids (σύνδρομο επίκτητης ανοσολογικής ανεπάρκειας) μια από τις μεγαλύτερες μάστιγες του σύγχρονου πολιτισμού. Η νόσος περιγράφηκε από τον Γερμανό ψυχίατρο και νευροπαθολόγο, Αλοΐσιο Αλτσχάιμερ  το 1906.

Είναι χρόνια νευροεκφυλιστική νόσος, μη θεραπεύσιμη και με την πάροδο του χρόνου θανατηφόρα. Σήμερα, οι πάσχοντες υπολογίζονται σε 47 εκατομμύρια παγκοσμίως, η εξάπλωση θα αυξηθεί σε 0.556% το 2030, με τον αριθμό να αγγίζει τα 135 εκατομμύρια έως το 2050 δεδομένου  της αύξησης του προσδόκιμου επιβίωσης.

Στην Ελλάδα οι πάσχοντες από άνοια και νόσο Αλτσχάιμερ υπολογίζονται σε 200.000 αριθμός ο οποίος μέχρι το 2050 αναμένεται να ξεπεράσει τις 600.000. Η διάγνωση επιβεβαιώνεται συνήθως με διανοητικές αξιολογήσεις, γνωστικές δοκιμές και ακτινογραφίες εγκεφάλου.

Αποτελεί την αιτία του  60-70%  των περιπτώσεων άνοιας. Το μέσο προσδόκιμο ζωής μετά τη διάγνωση είναι 3-9 έτη. Εντοπίζεται στους ανθρώπους >65 ετών, αν και μπορεί να εμφανιστεί πολύ νωρίτερα <50 έτη.

Προ-Άνοια

Τα πρώτα συμπτώματα συνδέονται με τη γήρανση ή την αρτηριακή πίεση. Η λεπτομερής νευροψυχολογική μελέτη αποκαλύπτει ήπιες γνωστικές δυσκολίες μέχρι και 8 έτη προτού να εκπληρώσει ένα πρόσωπο τα κλινικά κριτήρια για τη διάγνωση του Αλτσχάιμερ.

Τα πρόωρα συμπτώματα έχουν επιπτώσεις στις σύνθετες καθημερινές δραστηριότητες διαβίωσης. Το πιο αξιοπρόσεχτο πρόβλημα είναι η απώλεια μνήμης (βραχυπρόθεσμη) και ανικανότητα να συγκρατηθούν νέες πληροφορίες. Σε αυτή τη φάση μπορεί να παρατηρηθεί απάθεια, η οποία θα παραμείνει ως νευροψυχιατρικό σύμπτωμα σε όλη τη διάρκεια της ασθένειας.

Αρχική Άνοια

Ο ασθενής είναι συνήθως σε θέση να εκφράσει βασικές ιδέες. Μπορεί και εκτελεί λεπτές κινήσεις όπως το γράψιμο, το σχέδιο, όμως άλλες κινήσεις γίνονται με δυσκολία, κάνοντας τους πάσχοντες να φαίνονται αδέξιοι.

Καθώς η ασθένεια προχωρά εξακολουθούν να μπορούν να εκτελούν πολλές εργασίες ανεξάρτητα, αλλά στις πιο απαιτητικές δραστηριότητες, μπορεί να χρειαστούν βοήθεια ή επίβλεψη.

Ανεπτυγμένη Άνοια

Η προοδευτική επιδείνωση εμποδίζει τελικά την αυτάρκεια του ασθενούς, μη μπορώντας να πραγματοποιήσει καθημερινές δραστηριότητες. Οι λεκτικές δυσκολίες γίνονται εμφανείς οδηγώντας σε ανακριβείς αντικαταστάσεις λέξεων.

Οι δεξιότητες ανάγνωσης, σύνταξης εγγράφων και ο συντονισμός κινήσεων σταδιακά χάνονται, μειώνοντας έτσι τις καθημερινές δραστηριότητες. Τα προβλήματα μνήμης επιδεινώνονται, και το πρόσωπο αποτυγχάνει να αναγνωρίσει στενούς συγγενείς.

Η μακροπρόθεσμη μνήμη εξασθενεί και η συμπεριφορά αλλάζει. Κοινές εκδηλώσεις είναι η περιπλάνηση, η οξυθυμία και η αστάθεια, οδηγώντας σε λυγμούς, ξεσπάσματα επιθετικότητας ή αντίστασης. Περίπου το 30% εμφανίζει το σύνδρομο παραληρητικής εσφαλμένης ταυτοποίησης (delusional misidentification syndrome) και συμπτώματα παραληρητικών ιδεών, καθώς και ακράτεια ούρων.

Εξελιγμένη Άνοια

Ο ασθενής εξαρτάται απολύτως από τους φροντιστές του. Η ομιλία μειώνεται σε απλές φράσεις ή μεμονωμένες λέξεις, οδηγώντας σε πλήρη απώλεια ομιλίας. Ωστόσο οι ασθενείς μπορούν συχνά να καταλάβουν και να επιστρέψουν συναισθηματικά.

Η επιθετικότητα μπορεί ακόμα να είναι παρούσα. Η απάθεια και η πλήρης εξασθένιση είναι κοινά χαρακτηριστικά. Η μάζα και η κινητικότητα μυών επιδεινώνονται με αποτέλεσμα να είναι μόνιμα στο κρεβάτι. Τελικά έρχεται θάνατος, ο οποίος προκαλείται συνήθως από κάποιο εξωτερικό παράγοντα όπως τα έλκη ή η πνευμονία.

Αιτία

Η νόσος χαρακτηρίζεται από την εναπόθεση στον εγκέφαλο δύο παθολογικών πρωτεϊνών, του β-αμυλοειδούς και της πρωτεΐνης Tau.

Χολινεργική υπόθεση: προκαλείται από τη μειωμένη σύνθεση των νευροδιαβιβαστών ακετυλοχολίνης. Δεν είναι ευρέως αποδεκτή, επειδή τα φάρμακα δεν είναι πολύ αποτελεσματικά. Άλλα χολινεργικά αίτια: η έναρξη μεγάλης κλίμακας συνάθροισης αμυλοειδούς που οδηγεί σε νευροφλεγμονές.

Βήτα αμυλοειδής: Το 1991 η θεωρία ότι οι βήτα αμυλοειδείς (Aβ) συγκεντρώσεις είναι η κύρια αιτία της ασθένειας. Πρόκειται για τη θέση του γονιδίου για την πρόδρομο της βήτα αμυλοειδούς πρωτεΐνης (APP) στο χρωμόσωμα 21, μαζί με το γεγονός ότι άνθρωποι με το σύνδρομο Down έχουν μια προδιάθεση για Αλτσχάιμερ και συνήθως αναπτύσσουν την ασθένεια στην ηλικία των 40-50. Επίσης το APOE4, ο σημαντικότερος γενετικός παράγοντας κινδύνου, οδηγεί στην υπερβολική αμυλοειδή συγκέντρωση στον εγκέφαλο. Κατά συνέπεια, η απόθεση Aβ στον εγκέφαλο προηγείται του Αλτσχάιμερ.

Βήτα αμυλοειδείς συγγενής: Το 2009 η θεωρία ενημερώθηκε, προτείνοντας ότι ένας στενός συγγενής της APP και όχι απαραιτήτως το ίδιο το βήτα αμυλοειδές, μπορεί να είναι κύριος ένοχος για την ασθένεια. Η θεωρία υποστηρίζει ότι ένας αμυλοειδής συγγενής μηχανισμός που κόβει τις νευρωνικές συνδέσεις στον εγκέφαλο στην αρχική φάση της ζωής μπορεί να ενεργοποιείται στην γεροντική ηλικία για να προκαλέσει το νευρωνικό μαρασμό του Αλτσχάιμερ.

Γενετική

Η ασθένεια δεν είναι κληρονομική, ωστόσο κάποια γονίδια μπορεί να λειτουργούν ως παράγοντες κινδύνου. Γύρω στο 0,1% των περιπτώσεων οφείλεται στις αυτοχρωμοσωματικές (κληρονομικές) μεταλλαγές, και συνήθως εμφανίζονται <65 έτη. Το γονίδιο απολιποπρωτεΐνης (APOE) είναι ο ισχυρότερος γενετικός παράγοντας κινδύνου για Αλτσχάιμερ, αλλά η παρουσία του δεν εξηγεί όλα τα περιστατικά της ασθένειας.

Οι μεταλλαγές αφορούν τρία διαφορετικά γονίδια: γονίδιο αμυλοειδούς πρωτεΐνης (APP) και πρεζενιλινών 1 και 2. Οι περισσότερες μεταλλαγές στα γονίδια APP και πρεζενιλινών αυξάνουν την παραγωγή μιας μικρής πρωτεΐνης αποκαλούμενης Abeta42, το οποίο είναι το κύριο συστατικό πλακών γεροντικής άνοιας. Ο πιο γνωστός γενετικός παράγοντας είναι το αλληλόμορφο γονίδιο ε4 του APOE. Η παραλλαγή του γονιδίου της ρεελίνης μπορεί να συμβάλλει στην ανάπτυξη Αλτσχάιμερ στις γυναίκες.

Επιδημιολογία

Η συχνότητα εμφάνισης της ασθένειας διαφοροποιείται με την ηλικία: κάθε πέντε έτη μετά από την ηλικία των 65, ο κίνδυνος εμφάνισης διπλασιάζεται. Οι γυναίκες έχουν υψηλότερο κίνδυνο, ιδιαίτερα στον πληθυσμό >85 ετών.

Εμβόλιο. Μια νέα ελπίδα γεννιέται

Το μονοκλωνικού αντισώματος φάρμακο Aducanumab (αντουκανουμάμπη) από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) των ΗΠΑ για την θεραπεία της νόσου  Αλτσχάιμερ υπόσχεται πολλά σε ασθενείς που βρίσκονται στα πρώιμα στάδια της νευροεκφυλιστικής ασθένειας.

Ωστόσο, δεν μπορεί να επιφέρει αλλαγή όταν κάποιος είναι σε προχωρημένο στάδιο νόσησης. Παράγεται από ζώντα κύτταρα και χορηγείται μέσω έγχυσης ανά τέσσερις εβδομάδες. Έτσι  βοηθά την εκκαθάριση της πρωτεΐνης β-αμυλοειδές από τον εγκέφαλο των ασθενών με νόσο Αλτσχάιμερ. Οι ασθενείς που έλαβαν aducanumab είχαν κατά 22% βραδύτερη νοητική έκπτωση από τους ασθενείς που δεν έλαβαν το φάρμακο.

Οι ανεπιθύμητες ενέργειες είναι του σκευάσματος ενώ  εντοπίζεται παροδικό οίδημα του εγκεφάλου που προκαλεί ορισμένες φορές πονοκεφάλους, σύγχυση, ζάλη, αλλεργικές αντιδράσεις, διάρροια, αποπροσανατολισμό. Η εταιρεία στοχεύει στην ολοκλήρωση της κλινικής παρακολούθησης έως το 2030.

Το φάρμακο έχει ως εκτιμώμενο κόστος περίπου 56.000 δολάρια για έναν χρόνο θεραπείας αναμένεται να έχει την κάλυψη των ασφαλιστικών ταμείων τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρώπη.

Εν τέλει το Αλτσχάιμερ μπορεί να παραμένει για πολλούς ένας δισεπίλυτος γρίφος όμως με φάρο την ιατρική εξέλιξη θα καταφέρουν εκατομμύρια άνθρωποι να αντεπεξέρθουν καλύτερα και πιο αποτελεσματικά στα οδυνηρά και επίμονα συμπτώματα της νόσου.

Πηγές

1. Νόσος Αλτσχάιμερ – Βικιπαίδεια (wikipedia.org)
2. Μάγδα Τσολάκη, πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Νόσου Αλτσχάιμερ και συναφών διαταραχών
3. neyrologos.gr
4. Παγκόσμιος οργανισμός υγείας (Π.Ο.Υ)