Σύντομη περιγραφή – ορισμός

Χρόνια φλεγμονή του παγκρέατος, που χαρακτηρίζεται από υποτροπιάζοντα ή συνεχή επιγαστρικό πόνο και μπορεί να συνδυάζεται με ανεπάρκεια της εξωκρινούς ή και της ενδοκρινούς μοίρας του.

Παθογένεια

Το πάγκρεας διαθέτει δύο λειτουργικές ομάδες κυττάρων (μοίρες):
1. Την ενδοκρινή, η οποία παράγει την ινσουλίνη, (την κύρια ορμόνη, απαραίτητη για το μεταβολισμό της γλυκόζης), το γλυκαγόνο και τη σωματοστατίνη.
2. Την εξωκρινή, η οποία παράγει τα παγκρεατικά ένζυμα, που είναι απαραίτητα για την πέψη των τροφών.

Η χρόνια παγκρεατίτιδα είναι μια φλεγμονή που προοδευτικά προκαλεί ανώμαλη σκλήρυνση, ίνωση και μη αναστρέψιμες βλάβες, κυρίως στην εξωκρινή μοίρα. Αποτέλεσμα των αλλοιώσεων αυτών είναι στενώσεις και διατάσεις των παγκρεατικών πόρων, με παρουσία βυσμάτων πρωτεϊνης ή και λίθων μέσα σε αυτούς. Τελικό αποτέλεσμα είναι α) η δυσλειτουργία της εξωκρινούς μοίρας, με αδυναμία πέψης των τροφών, κυρίως λιπαρών και β) η δυσλειτουργία της ενδοκρινούς μοίρας, με αποτέλεσμα σακχαρώδη διαβήτη. Η χρόνια παγκρεατίτιδα έχει συνδεθεί με αύξηση της συχνότητας εμφάνισης καρκίνου του παγκρέατος. Η έναρξη της νόσου παρατηρείται συχνότερα στην ηλικία των 50 ετών. Προσβάλλονται συχνότερα οι άντρες σε αναλογία 3:1.

Μορφές

Η χρόνια παγκρεατίτιδα εκδηλώνεται με δύο μορφές:

α) Χρόνια ασβεστοποιός παγκρεατίτιδα. Χαρακτηρίζεται από εναποθέσεις αλάτων ασβεστίου (αποτιτανώσεις) στο πάγκρεας και λίθων μέσα στους παγκρεατικούς πόρους.

β) Χρόνια αποφρακτική παγκρεατίτιδα (απόφραξη με διατάσεις και στενώσεις) των παγκρεατικών πόρων.

Αίτια

Αίτια της χρόνιας ασβεστοποιού παγκρεατίτιδας
– Αλκοολισμός: Το πιο συχνό αίτιο χρόνιας παγκρεατίτιδας. Σε αυτό οφείλεται το 70-80% των περιπτώσεων.
– Ιδιοπαθής: Στο 10-20% των περιπτώσεων δεν ανευρίσκεται αίτιο.
– Παγκρεατική ατροφία των ενηλίκων.
– Μεταβολικά αίτια: Υπερασβεστιαιμία (π.χ. σε υπερθυρεοειδισμό), υπερλιπιδαιμία.
– Κληρονομική παγκρεατίτιδα (2%).
– Υποσιτισμός.
– Ινοκυστική νόσος του παγκρέατος.
– Τροπική παγκρεατίτιδα.

Αίτια της χρόνιας αποφρακτικής παγκρεατίτιδας
– Διάφοροι όγκοι.
– Τραυματισμός του παγκρέατος.
– Μορφολογικές ανωμαλίες του παγκρέατος (pancreas divisum).

Πρόληψη

Η διακοπή του αλκοόλ και η εκστρατεία καταπολέμησης του αλκοολισμού, είναι ο καλύτερος τρόπος πρόληψης της χρόνιας παγκρεατίτιδας.

Κλινική εικόνα

Πόνος
Είναι το πιο συχνό σύμπτωμα (40%). Πρόκειται για βύθιο επιγαστρικό πόνο που αντανακλά στη μέση και επιδεινώνεται με τη λήψη της τροφής ή αλκοόλ. Συχνά συνοδεύεται με ναυτία και εμέτους. Είναι συχνά βασανιστικός, δεν επιτρέπει στον ασθενή να εργαστεί και να συμμετέχει στην κοινωνική ζωή. Ορισμένες φορές είναι απαραίτητη η λήψη πολύ ισχυρών αναλγητικών για την ανακούφισή του.

Επεισόδια παγκρεατίτιδας
Στο 40% των περιπτώσεων η νόσος εμφανίζεται κλινικά με αυτή τη μορφή.

Σακχαρώδης διαβήτης
Είναι η αρχική εκδήλωση στο 1/3 των ασθενών. Συνολικά, εμφανίζεται στα 2/3 των ασθενών, οι μισοί από τους οποίους τελικά θα χρειαστούν θεραπεία με ινσουλίνη.

Σύνδρομο δυσαπορρόφησης
Αναπτύσσεται στο 40% των ασθενών περίπου δέκα χρόνια από την έναρξη του πόνου. Οφείλεται σε ανεπάρκεια της εξωκρινούς μοίρας του παγκρέατος να παράγει παγκρεατικά ένζυμα, που είναι απαραίτητα για την πέψη των τροφών, ιδιαίτερα των λιπαρών. Εκδηλώνεται με απώλεια βάρους, πολτώδεις δύσοσμες λιπαρές κενώσεις, οι οποίες ορισμένες φορές περιέχουν κηλίδες ελαίου που επιπλέουν στο νερό της τουαλέτας. Η δυσαπορρόφηση εκτός από τα λίπη αφορά και τα άλλα συστατικά της τροφής: πρωτεΐνες, υδατάνθρακες). Είναι δυνατόν επίσης να εκδηλωθεί ασκίτης και οιδήματα κάτω άκρων.

Επιπλοκές

1. Ψευδοκύστεις. Εγκυστωμένες συλλογές πλούσιες σε παγκρεατικά ένζυμα, χωρίς αληθινό τοίχωμα, που μπορεί να επιμολυνθούν ή να πιέζουν τους γύρω ιστούς.
2. Στένωση του χοληδόχου πόρου.
3. Παγκρεατικός ασκίτης.

Διάγνωση

Μεγάλη προσοχή χρειάζεται ώστε να αποκλεισθεί η πιθανότητα ότι πρόκειται για καρκίνο του παγκρέατος.

– Η αμυλάση του ορού και των ούρων είναι συνήθως φυσιολογικές
– Η γλυκόζη μπορεί να είναι αυξημένη όταν υπάρχει σακχαρώδης διαβήτης.
– Οι λειτουργικές δοκιμασίες της εξωκρινούς μοίρας του παγκρέατος μετά από καθετηριασμό του δωδεκαδακτύλου και μέτρηση των παγκρεατικών ενζύμων είναι συχνά παθολογικές (δοκιμασία σεκρετίνης).
– Οι ηπατικές δοκιμασίες (τρανσαμινάσες, χολερυθρίνη, αλκαλική φωσφατάση, γ-GT), είναι συνήθως φυσιολογικές, εκτός αν λόγω του αλκοολισμού συνυπάρχει ηπατίτιδα.
– Παθολογικές εμφανίζονται και οι δοκιμασίες δυσαπορρόφησης του λίπους. Το λίπος των κοπράνων είναι αυξημένο. Όταν οι δοκιμασίες αυτές γίνουν παθολογικές, το πάγκρεας έχει χάσει ήδη το 90% της εκκριτικής του λειτουργίας.

– Απεικονιστικές μέθοδοι, δηλαδή υπερηχογράφημα, αξονική τομογραφία και ERCP, βοηθούν πολύ στη διάγνωση, αναδεικνύοντας αποτιτανώσεις, διατάσεις και στενώσεις των παγκρεατικών πόρων. Επίσης μπορούν να βοηθήσουν στη διαφοροδιάγνωση από καρκίνο του παγκρέατος.

Αντιμετώπιση

– Διακοπή λήψης οινοπνεύματος. Προκαλεί ανακούφιση του πόνου στο 50%.
– Ανακούφιση του πόνου με αναλγητικά ή σε βαρύτερες περιπτώσεις με διαδερμική διήθηση του ηλιακού πλέγματος (νευρικού πλέγματος των κοιλιακών σπλάγχνων), με αλκοόλη.
– Τα επεισόδια οξείας παγκρεατίτιδας πρέπει να αντιμετωπίζονται με νοσηλεία στο νοσοκομείο, διακοπή σίτισης και αναλγητικά.
– Χορήγηση παγκρεατικών ενζύμων με τη μορφή χαπιών για την υποκατάσταση της λειτουργίας της εξωκρινούς μοίρας του παγκρέατος.
– Χορήγηση αναστολέων των Η2-υποδοχέων της ισταμίνης για να αποφευχθεί η αδρανοποίηση των ενζύμων στο όξινο περιβάλλον του στομάχου.
– Αφαίρεση υπολειμματικών λίθων από τον παγκρεατικό πόρο με ERCP και σφιγκτηροτομή, ή τοποθέτηση stent (ενδοπρόθεση) σε περίπτωση στένωσής του, ώστε να διατηρείται ανοικτός.
– Χειρουργική επέμβαση (παγκρεατεκτομή), αν ο πόνος χρονίζει, γίνεται βασανιστικός και απαιτούνται ισχυρά αναλγητικά για την ανακούφισή του.
– Οι ψευδοκύστεις και ο παγκρεατικός ασκίτης χρειάζονται χειρουργική αντιμετώπιση.

Διαβάστε επίσης

• 50 χρόνια DNA: μύθος ή πραγματικότητα;
• Ο κύκλος ομιλιών «Κοινωνία και Υγεία» συνεχίζεται και αυτή τη χρονιά από το Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών
• Οι συνέπειες του Τσέρνομπιλ δεκαέξι χρόνια μετά το ατύχημα
• Ο κίνδυνος στεφανιαίας νόσου σε ασθενείς με χρόνια νεφρική ανεπάρκεια
• Ο γάμος χαρίζει …χρόνια στη ζωή του άνδρα