Τι γνωρίζουμε για την αναπνοή;

Αυστηρά ιατρικά μιλώντας, σύμφωνα δηλαδή με τη γνωστή “Κλασσική Ιατρική” που διδασκόμαστε στο Πανεπιστήμιο, η αναπνοή είναι μία εξαιρετικά περίπλοκη λειτουργία του ανθρώπινου σώματος. Μπορεί ούτε οι ίδιοι οι Ιατροί, πολύ δε περισσότερο ο απλός κόσμος, να έχουν κατανοήσει το τί ακριβώς συμβαίνει με τον τρόπο που το ανθρώπινο σώμα αναπνέει.

Για να κάνουμε πάλι τα πράγματα όσο γίνεται πιό απλά, άς ξεκινήσουμε με το ότι ο κάθε άνθρωπος ξέρει ότι υπάρχουν διάφορες κινήσεις του σώματός του τις οποίες ο ίδιος ελέγχει με τη βούλησή του και ο ίδιος αποφασίζει για το άν θα τις κάνει ή όχι, αλλά υπάρχουν και πολλές άλλες που δεν είναι στον άμεσο έλεγχό του.

Ποιός ελέγχει την αναπνοή μας;

Το να κουνήσει κανείς για παράδειγμα το χέρι του και να γράψει κάτι, ή να περπατήσει για να πάει στη δουλειά του, ή να μασήσει το φαγητό του, είναι εύκολο να κατανοήσουμε ότι είναι κινήσεις που τις ελέγχουμε – και εάν θέλουμε να τις κάνουμε τις κάνουμε, εάν όμως δεν θέλουμε, τότε δεν τις κάνουμε. ’Ολες αυτές είναι υπό τον έλεγχο του κεντρικού νευρικού μας συστήματος (Κ.Ν.Σ.). Υπάρχει όμως μία άλλη τεράστια κατηγορία κινήσεων μέσα στο σώμα τις οποίες δεν μπορούμε να προκαλέσουμε, να σταματήσουμε ή να τροποποιήσουμε – και είναι αλήθεια ότι ευτυχώς που είναι έτσι τα πράγματα!

Θα ήταν καταπληκτικό μπέρδεμα να έπρεπε να “σκεπτόμαστε” και να δίνουμε εντολή στην καρδιά μας να συσταλεί και να στείλει το αίμα στις αρτηρίες, ή να έπρεπε να “θυμηθούμε” να δώσουμε εντολή στο στομάχι να κινηθεί για να ανακατέψει τις τροφές που περιέχει, ή να “πούμε” στη χοληδόχο κύστη να αδειάσει τη χολή στο πεπτικό σύστημα για να προχωρήσει η πέψη, κλπ. Όλες αυτές οι κινήσεις τις οποίες δεν ελέγχουμε, συντονίζονται από το Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα (Α.Ν.Σ.), ή Νευροφυτικό Σύστημα, το οποίο είναι “ξαδελφάκι” με το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα. Το απλό γεγονός είναι ότι το Α.Ν.Σ. δεν υπακούει στις άμεσες εντολές μας, σε αντίθεση με το Κ.Ν.Σ.

Υπάρχουν όμως (και εδώ χρειάζεται προσοχή), ορισμένες ενδιάμεσες καταστάσεις, δηλαδή κάποιες κινήσεις οι οποίες συνήθως δεν είναι υπό τον έλεγχό μας και εκτελούνται αυτόματα, αλλά εάν κάποια στιγμή θελήσουμε να τις αλλάξουμε, τότε υπάρχει αυτή η δυνατότητα. Μέσα σε αυτές τις κινήσεις είναι και η αναπνοή, όπως είναι το άνοιγμα και κλείσιμο των βλεφάρων, κλπ. Είναι πολύ γνωστή σε όλους μας η κατάσταση κατά την οποία αποφασίζουμε για κάποιους λόγους να επέμβουμε θεληματικά στην όλη λειτουργία της αναπνοής και να την επιταχύνουμε, ή να την επιβραδύνουμε ή και να την σταματήσουμε προσωρινά όταν για παράδειγμα κάνουμε ένα μακροβούτι στη θάλασσα, ή όταν στο σχολείο είχαμε διαγωνισμό με τους συμμαθητές μας για το ποιός θα “κρατήσει” περισσότερη ώρα την αναπνοή του.

Η σχέση αναπνοής και stress

Αυτό που πρέπει να γίνει τώρα κατανοητό από όλους είναι το ότι σε καταστάσεις άγχους και υπερέντασης, καταστάσεις δηλαδή οι οποίες επηρεάζουν και “πιέζουν” το αυτόνομο νευροφυτικό μας σύστημα, η αναπνοή μας έχει την τάση να γίνεται από μόνη της γρήγορη, “ρηχή” και σχετικά άρρυθμη. Είναι κοινή εμπειρία όλων σχεδόν των ανθρώπων ότι σε κάποια στιγμή που νιώθουν κάποια ψυχολογική πίεση, μεταξύ όλων των άλλων που μπορεί να συμβούν (όπως ταχυκαρδία, σφίξιμο στο στομάχι, τρέμουλο στα χέρια, κλπ), σαφώς επηρεάζεται και η αναπνοή και μπορεί ακόμη και να σταματήσουν (ασυναίσθητα) να αναπνέουν για ένα μικρό χρονικό διάστημα.

Είναι αυτό το στιγμιαίο “κράτημα” της αναπνοής όταν ο πρωταγωνιστής στο έργο που βλέπουμε στον κινηματογράφο απασφαλίζει μία ατομική βόμβα, ή όταν ο ακροβάτης στο τσίρκο πρόκειται να κάνει το “τριπλό άλμα θανάτου”, το οποίο μας δείχνει την άμεση σχέση μεταξύ του νοητικού και του σωματικού επιπέδου ύπαρξης του ανθρώπου. Φαίνεται λοιπόν ξεκάθαρα ότι όταν υπάρχει κάποια πίεση ψυχολογική, το γεγονός αυτό επεμβαίνει και επηρεάζει και τον ρυθμό της αναπνοής. Συμφωνούμε πιστεύω όλοι ότι η κατάσταση άγχους και υπερέντασης συνδυάζεται με γρήγορη και ρηχή αναπνοή, ενώ σε κατάσταση χαλάρωσης (όπως κατά τη διάρκεια του ύπνου), η αναπνοή γίνεται πιό αργή και βαθιά.

Το ενδιαφέρον τώρα σημείο το οποίο τον τελευταίο καιρό ερευνάται ακόμη και από κλασσικούς Δυτικούς νευρολόγους, είναι το άν θα μπορέσει κανείς, ακολουθώντας την αντίστροφη ακριβώς πορεία (επεμβαίνοντας δηλαδή ενσυνείδητα στον ρυθμό της αναπνοής και “αναγκάζοντάς” την να γίνει αργή, βαθιά και ρυθμική), να καταφέρει να ηρεμήσει από το άγχος και την υπερένταση που επικρατούν εκείνη τη στιγμή. Πολλοί εδώ θα θυμηθούν τη γνωστή συμβουλή …της γιαγιάς: “πάρε μιά βαθιά αναπνοή και ηρέμησε” την οποία εύκολα όλοι μας δίνουμε σε κάποιον ταραγμένο άνθρωπο.

Τι μπορούμε να κάνουμε τελικά;

Θεωρητικά μιλώντας, έχουμε δύο πλευρές, οι οποίες αλληλοεπηρεάζονται:

1.- Από τη μία μεριά είναι το αυτόνομο νευρικό σύστημα που καθώς είναι σε στενή σχέση με το κεντρικό νευρικό σύστημα, “ταράζεται” με το άγχος και την υπερένταση. Η ταραχή αυτή θα επηρεάσει και το σώμα (αυτό λέγεται στην ψυχιατρική ορολογία “σωματομετατροπή” και είναι αυτά τα γνωστά μας “ψυχοσωματικά” συμπτώματα), και θα εμφανισθεί ένα σύνολο από καταστάσεις όπως είναι η ταχυκαρδία, η αρρυθμία, το τρέμουλο στα χέρια και πόδια, και όπως ήδη αναφέραμε η άτακτη και ρηχή αναπνοή.

2.- Από την άλλη μεριά σε κατάσταση βαθιάς χαλάρωσης ή σε φάση ύπνου (εννοείται ότι μιλάμε για τον βαθύ ύπνο, χωρίς όνειρα), όπου το νευρικό μας σύστημα “ησυχάζει”, οι κινήσεις του σώματος επιβραδύνονται, εμφανίζεται βραδυκαρδία και παράλληλα η αναπνοή βαθαίνει και γίνεται πιό αργή.

Κοιτάζοντας τώρα τα πράγματα από την άλλη πλευρά, μπορεί κανείς (εάν ενσυνείδητα επιταχύνει την αναπνοή του και αρχίσει να αναπνέει για παράδειγμα 40 ή και 50 φορές το λεπτό), να εμφανίσει κάποια νοητική υπερένταση, αλλά αντίστοιχα (και εδώ είναι το σημαντικό σημείο στην όλη ιστορία), μπορεί (εάν ενσυνείδητα αναπνέει αργά και βαθιά) να χαλαρώσει τις διάφορες υπερεντάσεις του νου και του σώματος οι οποίες προέρχονται από άγχος, κλπ.

Είναι λοιπόν φανερό μετά από όλα αυτά το ότι μία εξαιρετικά αποτελεσματική μέθοδος για τη μείωση του άγχους και της ψυχικής φόρτισης είναι η σωματική χαλάρωση, σημαντικό μέρος της οποίας είναι το να αρχίσει κανείς να αναπνέει ήρεμα, αργά και (το κυριότερο) όσο μπορεί πιό βαθιά, γεμίζοντας με αέρα όλη τη χωρητικότητα των πνευμόνων του

Διαβάστε επίσης

• Yoga: Τα μυστικά της αναπνοής
• Κρεατάκια και παιδί: Τι χρειάζεται να γνωρίζουν οι γονείς
• Αγιουρβεδική και συμβατική Ιατρική: ιδανικός συνδυασμός του 21ου αιώνα
• Ο λόξυγγας
• Ayurveda και πρόληψη των ασθενειών