Ο όρος “καρκίνωμα” χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Σωκράτη το 400 π.Χ., προκειμένου να περιγράψει τους κακοήθεις όγκους. Ως καρκίνος, ορίζεται η μη φυσιολογική διαίρεση και αναπαραγωγή των κυττάρων του οργανισμού και χαρακτηρίζεται από περίπου 100 διαφορετικές διαταραχές.

Ο καρκίνος αποτελεί την δεύτερη πιο συχνή αιτία θανάτου σε παγκόσμιο επίπεδο, μετά τις παθήσεις του καρδιαγγειακού συστήματος, με τον καρκίνο του πνεύμονα και του στομάχου να έχουν τα υψηλότερα ποσοστά θνησιμότητας στους άντρες και τον καρκίνο του μαστού στις γυναίκες.

Η καρκινογένεση οφείλεται σε πλήθος παραγόντων, κυριότεροι εκ των οποίων είναι:

• γενετικοί παράγοντες, όπως είναι η κληρονομικότητα
• ανοσολογικοί παράγοντες, που σχετίζονται με τη μειωμένη ανοσολογική επάρκεια
• περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως η ακτινοβολία, το κάπνισμα και η διατροφή.

Η αξία της διατροφής στην πρόληψη του καρκίνου

Η διατροφή μπορεί να επιφέρει τροποποίηση στην διαδικασία της καρκινογένεσης, ανεξάρτητα από το στάδιο στο οποίο βρίσκεται. Εκτιμάται ότι το 30% των περιπτώσεων εμφάνισης καρκίνου στις δυτικές χώρες οφείλεται στις διατροφικές συνήθειες των ατόμων.

Πρόσθετοι επιβαρυντικοί παράγοντες του τρόπου ζωής τους αποτελούν

• η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας
• το κάπνισμα
• η κατανάλωση αλκοόλ και
• η παχυσαρκία.

Η διατροφή παρέχει στον οργανισμό χιλιάδες χημικές ουσίες, μερικές εκ των οποίων ευνοούν την καρκινογένεση, όπως είναι τα λιπίδια από ζωικά λίπη, το αλκοόλ, τα καυτά ροφήματα και τρόφιμα με υψηλό γλυκαιμικό δείκτη.

Eνώ άλλες περιέχουν ουσίες που μπορούν να αναστείλουν την καρκινογένεση όπως είναι τα φρούτα και τα λαχανικά, οι φυτικές ίνες και τα δημητριακά ολικής άλεσης.

Λιπίδια

Φαίνεται πως μια διατροφή υψηλή σε λιπαρά αυξάνει τον κίνδυνο για εμφάνιση καρκίνου του μαστού, του παχέος εντέρου, των πνευμόνων και του προστάτη, με τα αποτελέσματα ορισμένων ερευνών να είναι αντικρουόμενα.

Μια δίαιτα με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά, συνήθως είναι και υψηλή σε θερμίδες, με αποτέλεσμα να συμβάλλει στην ανάπτυξη παχυσαρκίας που με τη σειρά της είναι συνδεδεμένη με τον αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του παχέος εντέρου, του ορθού, του οισοφάγου, της χοληδόχου κύστης, του ενδομητρίου, του παγκρέατος και των νεφρών.

Είναι σημαντικό να επισημανθεί, πως οι κίνδυνοι που σχετίζονται με τα λιπίδια αναφέρονται στα κορεσμένα λίπη, τα οποία βρίσκονται κυρίως στο κρέας και στα γαλακτοκομικά με υψηλή περιεκτικότητα σε λίπος, ενώ φαίνεται πως τα ακόρεστα λιπαρά, όπως είναι τα ωμέγα-3 μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο για εμφάνιση καρκίνου. Πλούσιες πηγές ακόρεστων λιπαρών αποτελούν οι ξηροί καρποί, το ελαιόλαδο και το ψάρι.

Επίσης, η ενοχοποίηση του κρέατος όσον αφορά τον καρκίνο οφείλεται και στις ετεροκυκλικές αμίνες που δημιουργούνται κατά την διάρκεια μαγειρέματος του.

Σχηματίζονται σε θερμοκρασίες άνω των 190 βαθμών Κελσίου και έχουν συσχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο του παχέος εντέρου και ίσως και με άλλους τύπου καρκίνου.

Φρούτα και Λαχανικά

Ένας μεγάλος αριθμός μελετών έχουν αποδείξει την σημαντική δράση των φρούτων και των λαχανικών ενάντια στον κίνδυνο εμφάνισης πολλών τύπων καρκίνου, όπως της στοματικής κοιλότητας, του λάρυγγα, του φάρυγγα, του οισοφάγου, των πνευμόνων, του στομάχου, των νεφρών, του παχέος εντέρου και των ωοθηκών.

Η ικανότητα τους για την πρόληψη του καρκίνου, οφείλεται στην ποικιλία θρεπτικών συστατικών και φυτοχημικών που περιέχουν.

Πιο συγκεκριμένα, χαρακτηρίζονται για την περιεκτικότητα τους σε αντικαρκινογόνους παράγοντες, όπως είναι οι φυτικές ίνες, οι βιταμίνες C και E, το φυλλικό οξύ και το σελήνιο, αλλά και σε φυτοχημικά όπως είναι τα φλαβονοειδή, οι φυτικές στερόλες, τα καροτενοειδή, οι σαπονίνες κ.α. τα οποία ασκούν ανασταλτική δράση στην καρκινογένεση.

Τα λαχανικά που φαίνεται να έχουν την μεγαλύτερη ευεργετική επίδραση στην πρόληψη του καρκίνου αποτελούν το μπρόκολο, το κουνουπίδι, το λάχανο, τα λαχανάκια Βρυξελλών και το κατσαρό λάχανο, ενώ και η ντομάτα μαζί με τα παράγωγα της ασκεί σημαντικό ρόλο.

Τρόφιμα Ολικής Άλεσης

Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά των τροφίμων ολικής άλεσης είναι η υψηλή περιεκτικότητα τους σε φυτικές ίνες, που όπως είδαμε περιέχονται επίσης σε φρούτα και λαχανικά.

Οι φυτικές ίνες διαδραματίζουν σπουδαίο ρόλο έναντι της πρόληψης του καρκίνου του παχέος εντέρου, όπως έδειξε και μεγάλη μελέτη σε 61.000 γυναίκες, όπου εκείνες που κατανάλωναν 4 με 5 μερίδες ή και παραπάνω δημητριακών ολικής άλεσης την ημέρα, είχαν 35% ελαττωμένο κίνδυνο να εμφανίσουν καρκίνο του παχέος εντέρου, σε σύγκριση με γυναίκες που κατανάλωναν κάτω από 1,5 μερίδες την ημέρα.

Ακόμα, τα τρόφιμα ολικής άλεσης έχουν χαμηλότερο γλυκαιμικό δείκτη συγκριτικά με τα αντίστοιχα τρόφιμα μη ολικής άλεσης. Ο γλυκαιμικός δείκτης αποτελεί μια αριθμητική τιμή στα υδατανθρακούχα τρόφιμα και μπορεί να μας φανερώσει την αύξηση της γλυκόζης στο αίμα, μετά την κατανάλωση ενός τροφίμου, αλλά και την ταχύτητα με την οποία θα γίνει η πέψη του.

Η επιλογή τροφίμων με υψηλό γλυκαιμικό δείκτη έχει παρατηρηθεί πως αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο του παχέος εντέρου, του παγκρέατος, των πνευμόνων, του μαστού, του ενδομητρίου και των ωοθηκών.

Μερικές καλές επιλογές τροφίμων με χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη αποτελούν το πολύσπορο ψωμί, τα όσπρια, τα περισσότερα φρούτα και τα λαχανικά, το γάλα και το γιαούρτι.

Φυλλικό Οξύ

Το φυλλικό ή φολικό οξύ, γνωστό και ως βιταμίνη Β9, αποτελεί μια υδατοδιαλυτή βιταμίνη και ανήκει στις βιταμίνες του συμπλέγματος Β. Η πρόσληψη φυλλικού οξέος συσχετίζεται με τον μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου, ενώ η μη επαρκής πρόσληψη του οδηγεί σε αύξηση του κινδύνου.

Μερικές από τις βασικές λειτουργίες του φυλλικού οξέος που βοηθούν στην πρόληψη του καρκίνου είναι η σημαντική του συνδρομή για την φυσιολογική μεθυλίωση, σύνθεση και επισκευή του DNA.

Η συνιστώμενη ημερήσια δόση φυλλικού οξέος είναι τα 400 μg και μπορούν να προσληφθούν από τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά, ορισμένα φρούτα, τα όσπρια, τα δημητριακά ολικής άλεσης, το συκώτι, τα πουλερικά και τα μαλάκια.

Αλκοόλ

Πολυάριθμες επιδημιολογικές μελέτες, συνδέουν την κατανάλωση αλκοόλ με αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο της στοματικής κοιλότητας, του φάρυγγα, του λάρυγγα, του οισοφάγου, των πνευμόνων, του παχέος εντέρου, του ορθού, του ήπατος και του μαστού.

Συχνό φαινόμενο αποτελούν τα άτομα που καταναλώνουν υψηλές ποσότητες αλκοόλ, να είναι και καπνιστές αυξάνοντας έτσι τον κίνδυνο για καρκίνο του στόματος, του φάρυγγα και του οισοφάγου.

Σε περιπτώσεις αλκοολισμού, η κατάσταση κρίνεται σοβαρή, καθώς είναι πιθανή η δυσθρεψία του ατόμου δυσχαιρένοντας ακόμα περισσότερο την κατάσταση της υγείας του.

Υπάρχουν διάφοροι μηχανισμοί με τους οποίους το αλκοόλ μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο για καρκίνο, όπως:

• βλάβη στους ιστούς
• τροποποίηση στο μεταβολισμό των καρκινογόνων ουσιών
• αύξηση των οιστρογόνων στον οργανισμό, που συνεπάγεται με αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο του μαστού
• προκαλεί αλλαγές στο μεταβολισμό του φυλλικού οξέος, τροποποιώντας έτσι τα επίπεδα του στον οργανισμό.

Σε μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε 17.000 γυναίκες, φάνηκε ότι η κατανάλωση 400 μg φυλλικού οξέος σε καθημερινή βάση, έχει σαν αποτέλεσμα την εξάλειψη του αυξημένου κινδύνου για καρκίνο του μαστού που προκαλείται από την τακτική κατανάλωση αλκοόλ.

Ροφήματα

Η κατανάλωση καφέ και προϊόντων που περιέχουν καφεΐνη δεν φαίνεται να συσχετίζεται με την εμφάνιση οποιουδήποτε τύπου καρκίνου.

Η κατανάλωση τσαγιού και κατά κύριο λόγω του πράσινου, δρα προστατευτικά έναντι της εμφάνισης καρκίνου του στομάχου και του παχέος εντέρου, με τα αποτελέσματα να χρειάζονται περαιτέρω διερεύνηση.

Η κατανάλωση πολύ ζεστών ροφημάτων αλλά και τροφίμων, έχει συσχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο της στοματικής κοιλότητας, του φάρυγγα και του οισοφάγου, καθώς οδηγούν στην σταδιακή βλάβη του γαστρεντερικού σωλήνα.