Ο φωτογράφος Edward Steichen χαρακτήρισε τη φωτογραφία σαν μια «μεγάλη δύναμη για να εξηγήσει τον άνθρωπο στον άνθρωπο».

Όλοι κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της ζωής μας θα έχουμε τραβήξει μια φωτογραφία ή θα έχουμε πρόσβαση σε κάμερα. Οι νέοι συνηθίζουν να καταγράφουν καθημερινά γεγονότα με το κινητό και να κοινοποιούν βίντεο στο YouTube και σε άλλα κοινωνικά δίκτυα. Η φωτογραφία μπορεί να αρέσει τόσο σε εφήβους, όσο και σε ηλικιωμένους, καθιστώντας την ιδανική δραστηριότητα για όλες τις ηλικίες. Ταυτόχρονα, η διάδοση των κινητών με κάμερα, οι οικονομικές ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης την έχουν κάνει μία από τις πιο προσιτές και δημοφιλείς μορφές έκφρασης που διατίθενται στο ευρύ κοινό. Αποτελεί άμεσο και προσβάσιμο μέσο, καθώς δεν απαιτείται κάποια συγκεκριμένη δεξιότητα ή τεχνογνωσία για την αποτύπωση μιας εικόνας.

Η χρήση της φωτογραφίας για θεραπευτικούς σκοπούς

Σήμερα, πέραν της επαγγελματικής και καλλιτεχνικής φωτογραφίας, αρκετοί από εμάς τείνουν να συσχετίζουν τη φωτογραφία με τις καλοκαιρινές τους διακοπές, με εικόνες σε βιβλία, εφημερίδες και περιοδικά. Ωστόσο, η φωτογραφία δεν είναι μια απλή καταγραφή εικόνων. Πράγματι, εάν αναλογιστούμε πώς οι φωτογραφίες μάς συντροφεύουν κατά τη διάρκεια της ζωής μας, πώς συσχετίζονται με τις αναμνήσεις μας, πώς μας συνδέουν με το ποιοι είμαστε και με το πώς αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας και τους γύρω μας, μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε τη δυνατότητα που παρέχει ως δημιουργικό μέσο, για να εξερευνήσουμε τον κόσμο που ζούμε και τη σχέση μας με αυτόν.

Για να θεωρηθεί μια δραστηριότητα θεραπευτική πρέπει να έχει τουλάχιστον ένα θεραπευτικό στοιχείο ή κάποιο όφελος για τον χρήστη. Επομένως, για να θεωρηθεί θεραπευτική η φωτογραφία πρέπει να υπάρχει ένα αποτέλεσμα που να ωφελεί.

Η εφαρμογή της φωτογραφίας σε θεραπευτικές δομές χρονολογείται ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα. Περί το 1970 ξεκινά η οργανωμένη χρήση της σε συνεδρίες ψυχοθεραπείας των David Krauss και Judy Weiser, μεταξύ άλλων, στην Αμερική και τον Καναδά. Ο Krauss όρισε τη χρήση της φωτογραφίας για θεραπευτικούς σκοπούς ως τη συστηματική εφαρμογή φωτογραφικών εικόνων ή και της φωτογραφικής διαδικασίας, προκειμένου να επέλθουν θετικές αλλαγές στις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές του ενδιαφερόμενου.

Έχει, λοιπόν, αναγνωριστεί εδώ και καιρό ότι η χρήση της φωτογραφίας έχει θεραπευτικές ιδιότητες για την ψυχική υγεία, βοηθώντας στην αυτοαναζήτηση, την επικοινωνία, τη δημιουργική έκφραση και την προσωπική ανάπτυξη.

Πώς ακριβώς είναι θεραπευτική η φωτογραφία

Με ποιόν τρόπο, όμως, μπορεί η φωτογραφία να γίνει ευεργετική για κάποιον; Καταρχάς, η φωτογραφία δεν περιλαμβάνει μονάχα εκείνη την αποφασιστική στιγμή που πατάμε το κλικ και βγάζουμε την εικόνα. Η θεραπευτική της δύναμη βασίζεται σε ολόκληρη τη φωτογραφική διαδικασία, η οποία περιλαμβάνει πολλά στάδια: λήψη φωτογραφιών, κοίταγμα και επεξεργασία τους, παρουσίασή τους σε άλλους και συζήτηση γι’ αυτές, δημιουργία κολάζ και άλμπουμ, παιχνίδι ή φωτογράφιση με φίλους και συγγενείς κ.ά. Κάθε στάδιο, με τη σειρά του, παρουσιάζει πολλαπλές ιδιότητες που καθιστούν τη φωτογραφία ένα εργαλείο πολύτιμο για θεραπευτικούς σκοπούς. Ας δούμε τις πιο σημαντικές:

Η φωτογραφία δίνει τη δυνατότητα για εξερεύνηση του εαυτού και της ταυτότητάς μας. Οι προσωπικές φωτογραφίες δημιουργούν μια εικόνα για το ποιοι είμαστε, και προσφέρουν την ευκαιρία για ενδοσκόπηση του εαυτού μας στο παρόν, το παρελθόν και το μέλλον.

Λειτουργεί σαν ένα δημιουργικό διάλειμμα, επιτρέποντάς μας να ποζάρουμε, να παίζουμε και να δημιουργούμε νέες πραγματικότητες. Έτσι, μέσα από τη φωτογραφική δράση οι άνθρωποι μπορούν να βρουν ανακούφιση από τα δυσάρεστα συναισθήματα και τη δυνατότητα να ξεχάσουν τα προβλήματά τους. Ειδικά όταν πραγματοποιείται σε ομαδικό πλαίσιο, δημιουργεί ένα κίνητρο κατά της κοινωνικής απομόνωσης και μια ευκαιρία για εξωστρέφεια.

Προάγει την επικοινωνία, ενθαρρύνοντας την αφήγηση και τον διάλογο. Στην ουσία, η φωτογραφία λειτουργεί ως ένα μέσο για αφήγηση των δικών μας ιστοριών, ενθαρρύνοντας έτσι την επικοινωνία με άλλους ανθρώπους. Αυτό με τη σειρά του, μπορεί να συμβάλει στην οικοδόμηση δεσμών και φιλίας.

Η φωτογραφία βοηθάει και τους ανθρώπους να εκφραστούν. Όταν οι λέξεις στερεύουν ή αδυνατούν να εκφράσουν πλήρως μία συναισθηματική κατάσταση, η εικόνα μπορεί να γίνει μια εναλλακτική, οπτική γλώσσα, δημιουργώντας την ευκαιρία για καινούργιους τρόπους έκφρασης.

Μέσα από τη φωτογραφία ενισχύεται η αυτοπεποίθηση και η αυτοεκτίμηση των ανθρώπων. Τους δίνεται η δυνατότητα να είναι κυρίαρχοι της δημιουργικής διαδικασίας και να νιώσουν υπερήφανοι για τη δουλειά που παρήγαγαν. Μία καινούρια γνώση, όπως αυτή του χειρισμού μιας ψηφιακής κάμερας, και συνάμα η επίγνωση αυτής της δεξιότητας, αποτελεί μια ώθηση στην αυτοπεποίθηση των ανθρώπων και προσφέρει μία αίσθηση προσωπικής ικανοποίησης.

Η μέθοδος της Θεραπευτικής Φωτογραφίας

Η Θεραπευτική Φωτογραφία είναι η πρακτική που χρησιμοποιεί τις εγγενείς θεραπευτικές ιδιότητες της φωτογραφίας ως εργαλείο για την ενίσχυση της ψυχικής υγείας και ευεξίας. Περιλαμβάνει φωτογραφικές δραστηριότητες, στις οποίες ένας ενδιαφερόμενος μπορεί να συμμετέχει ατομικά είτε ως μέρος μιας οργανωμένης ομάδας.

Ως δραστηριότητα δεν λογίζεται μόνο η λήψη φωτογραφιών, αλλά η εφαρμογή ποικίλων τεχνικών, που βοηθούν τους ωφελούμενους να εκφράσουν δημιουργικά τον ψυχισμό τους, δηλαδή τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις πεποιθήσεις τους. Αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν ανάλυση και ερμηνεία φωτογραφιών, φωτογραφικά projects, ομαδικές φωτογραφίσεις και παρουσιάσεις.

Σήμερα, ολοένα και περισσότερες εφαρμογές της Θεραπευτικής Φωτογραφίας πραγματοποιούνται ανά τον κόσμο, ωφελώντας μια πληθώρα ομάδων και κοινοτήτων, που αντιμετωπίζουν σωματικές, ψυχικές ή κοινωνικές προκλήσεις κ.ά. Σαν μέθοδος είναι ιδιαίτερα πολύπλευρη και ευέλικτη, με ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων, που κατ’ επέκταση προσφέρει πολλαπλές δυνατότητες για το μέλλον. Μένει λοιπόν, να την ανακαλύψει ένα ακόμη μεγαλύτερο κοινό, καθώς και οργανισμοί κοινωνικής ωφέλειας να την εντάξουν ενεργά στα προγράμματά τους.

—

Το Eyes of Light είναι από τους πρώτους μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς που με όχημα τη Θεραπευτική Φωτογραφία, υλοποιεί δημιουργικές δράσεις και εργαστήρια στην κοινότητα των ανθρώπων με εμπειρία καρκίνου στην Ελλάδα. Οι στόχοι του, μεταξύ άλλων, αφορούν την ψυχοκοινωνική ενδυνάμωση αυτών των ομάδων και την ευαισθητοποίηση του κοινού απέναντι στη νόσο.

Ευχαριστούμε τις εθελόντριες: Πέγκυ Παπαγιαννάκη (σύνταξη κειμένου), Ζωή Αγγελίδου, Νικολίνα Αδάμ και Κατερίνα Τρέσσου (μεταφράσεις)